Goveda po bogomoljama u Crnoj Gori

O DEVASTIRANjU crkvene imovine ponekad bi se ponešto pisalo u dnevnim novinama. Ali, odgovornost za to nije pripisivana državnim vlastima i partijskim strukturama - koje su doprinele da se stvori ambijent u kojem je moguće da se tako nešto dešava - nego je to prpisivano isključivo nesavesnim pojedincima.

Primera radi, crnogorski dnevni list Pobjeda 17. avgusta 1958. godine objavljuje napis "Volovi u crkvi", o skrnavljenju crkve na Ružici na Sinjajevini. Uz tekst je data i fotografija, na kojoj se vide volovi u hramu. U istom listu 21. juna 1959. godine objavljen je tekst Zage Berkuljan "Liči to ponekad na Sizifov posao", u kojem se argumentovano govori o bezobzirnom skrnavljenju dvorske crkve na Ćipuru u Cetinju i manastira Podmaine kod Budve. Predočava se da su na dvorskoj crkvi u Cetinju sva prozorska stakla polupana, da je crkveni polijelej poslužio kao zgodna meta za gađanje iz vazdušnih pušaka, takođe i da je mnogo drugog vrednog inventara porazbijano; kamenica u crkvi na gomile ima.

Pored toga, hram je postao sklonište raznih kockarskih grupa, koje se u njega uvuku kroz prozor, a onda po njemu vršljaju. Ukazuje se i na poznati mlin Crnojevića, u blizini cetinjskog manastira, koji je nekoliko meseci ranije restauriran, ali je potom pretvoren u svratište za svršavanje fizioloških potreba. Takođe, skreće se pažnja da je stoka i dalje ostala smeštena u manastiru Podmaine kod Budve.

NISU to, nažalost, jedini slučajevi da se u svetinje smešta stoka. Istoričar Predrag Vukić tim povodom 2002. godine piše: "U mnoge seoske crkve širom Crne Gore mjesni seljani su utjerivali stoku, o čemu su sačuvana živa sjećanja savremenika. Ovakav običaj koji se raširio i uveliko praktikovao širom Crne Gore, državne vlasti su prećutno tolerisale i odobravale, ne suzbijajući ga uopšte, jer je išao u prilog njenom političkom cilju `postepenog odumiranja religije`."

Drastično je smanjen broj hramova u kojima je mogla da se služi Služba Božja u Crnoj Gori. Mitropolit crnogorsko-primorski Danilo (Dajković), u maju 1962. godine, podnoseći Svetom arhijerejskom sinodu Srpske pravoslavne crkve godišnji izveštaj svoje eparhije za 1961. godinu (u prvoj godini njegove arhipastirske dužnosti), piše: "U eparhiji ima 615 parohijskih i filijalnih crkava i 27 manastira matičnih i metoha. Od ovoga broja nema ni 100 hramova za koje bi se moglo reći da su sposobni za bogosluženje. Ima ih i takvih gdje je za vrijeme rata izgorelo ili uništeno sve što se nalazilo u unutrašnjosti hrama, pa to danas više liči na sve drugo nego na hram - Dom Božji."

VREMENOM je smanjivan broj napada na Crkvu, ali oni nikada nisu prestajali.

I dalje je suđeno sveštenicima za dela "učinjena" tokom redovnog obavljanja njihovih dužnosti.

Verska komisija Bosne i Hercegovine, na kraju 1960. godine, u svojoj informaciji o odnosima sa Srpskom pravoslavnom crkvom, povlačeći paralelu između dva perioda istog trajanja posle Drugog svetskog rata, podseća: za prvih osam godina hapšeno i suđeno je 46 sveštenika, a za sledećih osam godina hapšeno i suđeno je "svega" devet sveštenika. I napominje: "Dok se broj hapšenih i suđenih zbog činjenja krivičnih djela smanjuje, dotle prekršaja još uvijek ima." Kaže se da su samo u četiri prethodne godine (do 1960. godine) kažnjena po ZOP-u 22 sveštenika. I obrazlaže: "Odmjeravanje kazne ovisilo je o težini prestupa i držanja onog koji je učinio prekršaj." Ovom prilikom se priznaje da je "bilo kršenja zakonskih propisa i od strane državnih organa u odnosu na sveštenike".

CRKVA je očekivala, molila i zahtevala da se dozvoli i pomogne obnova oštećenih i urušenih hramova u ratu, ili da se na mesto porušenih crkava podignu novi hramovi, da bi se, u nužnoj meri, udovoljilo duhovnim potrebama verujućeg pravoslavnog naroda. A dešavalo se da se čak i u miru potegne za rušenjem pravoslavnih crkava, naročito tamo gde je, inače, u ratu bio najveći pogrom. Zavisno od prilike, prema izveštajima nadležnih episkopa, pravdalo se to time da hram nije u funkciji, da on tako oštećen ugrožava bezbednost, da ne priliči mestu da ima takvo zdanje u ruševinama... Primera radi, u Hrvatskoj 1949. godine srušena je pravoslavna crkva u Svračkovom Selu; 1953. godine spaljena je srpska crkva u Zrmanji; 1954. dinamitom su srušeni zidovi i toranj pravoslavne crkve u Gračacu; a u toku 1955. nepoznata lica dinamitom su pokušala da dignu u vazduh srpsku pravoslavnu parohijsku crkvu u Srbu...

Na miru nisu ostavljane ni mnoge crkve koje su bile u funkciji: obijane su, potkradane i pljačkane, skrnavljene, oštećivane, urušavane...

U TOKU noći 21/22. marta 1954. godine u Staničevu (Eparhija niška) obijena su vrata Hrama Svete Paraskeve. Iz crkve su odneti kadionica, desetak ikona, osam bogoslužbenih knjiga i tri ćilimčeta. Potom će reka Nišava izbaciti deo toga što je odneto: Apostol, Sveto jevanđelje, kojem nedostaje gotovo polovina listova, jednu ikonu i nekoliko ramova od ikona.

Crkva u Junkovcu kod Lazarevca u leto 1954. godine dva puta je napadana. Prvi put u noći između 3. i 4. juna, kada je izlupano 18 prozora i nasilno pokušano otvaranje ulaznih vrata. Kamenice su nađene svuda po hramu, pa i u oltaru. Drugi put 25. septembra, kada su ponovo polupani svi prozori na hramu.

U selu Preobraženju (srez Vranje), 18. juna 1954. godine, neko je provalio prozor, iako je bio osiguran metalnim šipkama, na hramu Sv. Preobraženja i iz hrama uzeo što je hteo. U istom srezu, u selu Donjem Neradovcu, uoči Petrovdana (11. jula) iste te godine neko je, provalivši tavan, ušao u Hram Sv. Đorđa i ovde se "poslužio".

NA VELIKI četvrtak, uveče, 1955. godine, za vreme bdenija, kamenicama je zasut hram u Belom Potoku kod Beograda. U hramu se tada nalazilo od 50 do 60 vernika. Gotovo sve same stare žene. Od muškarca, osim sveštenika Blagoja Popovića i crkvenog zvonara Jezdimira Nešića, bio je samo stari Milosav M. Pavlović iz Belog Potoka, redovni posetilac svakog bogosluženja. Kamenicama su porazbijana ulazna vrata, prozori, svećnjaci, pa čak i polijelej, a ni oltar nije bio pošteđen. Kamenje je letelo po crkvi, narod u strahu se sklanjao po ćoškovima, iza zidova i stubova, ispod stolova.

Sveštenik nije mogao uznemirenim i uplašenim ženama da spreči ulazak u oltar, gde su bežale da se spasu i zaklone od napada. Paroh o tome izveštava arhijerejskog namesnika: "Plač, kuknjava i zapomaganje u svetom hramu slivali su se u jednu opštu riku i samrtničku groznicu." Napad je trajao do ponoći, ali narod do zore nije smeo da izađe iz hrama.

Sutra: Kontrola pravoslavne verske zajednice