Sumnja u prirodnu smrt patrijarha

PREDSEDNIK FNRJ Josip Broz organizovao je prijem 28. maja 1958. godine za sve episkope, članove Svetog arhijerejskog sabora SPC. Prijemu su prisustvovali još predsednik Savezne verske komisije i član SIV-a Dobrivoje Radosavljević i sekretar Komisije Miloje Dilparić.

Tito je iskazao "veliko zadovoljstvo" što su ga srpski arhijereji u Belom dvoru "posjetili", jer, kako je rekao, u njihovoj poseti vidi "jedan vidljiv znak da su odnosi između naše socijalističke države i Pravoslavne crkve na najboljem putu".

Poručio je: "Mi ćemo sa svoje strane učiniti sve kako bi odnosi između državnih organa i Pravoslavne crkve bili što bolji. Ja smatram da je vaš doprinos poboljšanju tih odnosa vrlo značajan za nas i našu socijalističku zajednicu. Ukoliko u tom pogledu ima još izvjesnih problema, budite uvjereni da ćemo vam izaći u susret i pomoći da se ti problemi riješe."

Čelnim ljudima srpske crkve je poručio da bi želeo da problem makedonske crkve reše onako kako će to najbolje odgovarati interesima čitave zemlje.

JEDNO od glavnih očekivanja od patrijarha Vikentija bilo je da se udovolji zahtevima za "crkvenom samostalnošću" u novostvorenoj jugoslovenskoj federalnoj jedinici Makedoniji.

Od samog dolaska komunističkih vlasti na čelo države traženo je od Crkve da i ona radi na učvršćivanju proklamovanog nacionalnog identiteta pravoslavnog stanovništva u federalnoj jedinici Makedoniji. Tako, Savezna komisija 1951. godine zauzima stav da se patrijarhu Vikentiju "najoštrije" skrene pažnja na to što je u Makedoniju uputio poslanicu "u kojoj pominje samo Srbe i srpski narod, a Makedonce uopšte ne pominje".

Posle mnogo rasprava, ubeđivanja i pritiska od države i makedonskih separatista, Sveti arhijerejski sabor SPC, svestan promena u političkom, društvenom i državnom uređenju zemlje, na svom redovnom godišnjem zasedanju 1955. godine, prihvata tada dva glavna zahteva Inicijativnog odbora za organizaciju pravoslavne crkve u Makedoniji: dozvolio je da tri eparhije Južne Srbije izaberu episkope domoroce i da se u unutrašnjoj administraciji koristi domaći dijalekt, s tim što u bogosluženju ostaje crkvenoslovenski jezik.

U PROLEĆE 1958. godine patrijarh Vikentije, na čelu reprezentativne crkvene delegacije, boravi u NR Makedoniji. Tokom te posete patrijarh se sastao sa predsednikom Narodnog sobranja NR Makedonije Lazarom Koliševskim, koji je u dužem razgovoru "izneo razloge zbog kojih bi pitanje Crkve u Makedoniji trebalo što pre privesti kraju".

Dok je pokušavao da se izbavi iz "makedonskog vrtloga", patrijarh Vikentije šalje čestitku Josipu Brozu Titu povodom njegovog izbora za predsednika FNRJ. Kurtoazno, a verovatno i da bi dodatno odobrovoljio najmoćniju ličnost u zemlji, ispisuje: "U ime Srpske pravoslavne crkve i u svoje lično, čestitam Vam izbor za predsednika Federativne Narodne Republike Jugoslavije i želim da kao i do sada sa uspehom radite na korist naših naroda i za dobro i napredak naše otadžbine."

Nedugo po povratku crkvene delegacije iz NR Makedonije (od 26. maja do 9. juna 1958. godine) održano je redovno godišnje zasedanje Svetog arhijerejskog sabora SPC, sa kojeg su se očekivale odluke kojim bi se izašlo u susret zagovornicima "makedonske samostalnosti". Upravo zbog toga, sasvim izvesno, trećeg dana zasedanja Sabora, doći će do pomenutog prijema srpskih vladika, predvođenih patrijarhom Vikentijem, kod predsednika Republike Josipa Broza Tita.

IZGOVORENE reči, tom prilikom, jugoslovenskog komunističkog lidera, da bi želeo da problem makedonske crkve reše "onako kako će to najbolje odgovarati interesima čitave naše zemlje" - s obzirom na aktivnosti koje su još od kraja Drugog svetskog rata preduzimali državni organi - bile su jasna poruka za udovoljavanje makedonskim separatnim ciljevima, koji su sve više vukli i ka secesionizmu.

Potom, dok je još trajalo zasedanje Svetog arhijerejskog sabora, 5. juna 1958. godine, prijem "u čast" patrijarha Vikentija i ostalih srpskih vladika priredio je i predsednik Savezne verske komisije i član Saveznog izvršnog veća Dobrivoje Radosavljević. Ovom skupu prisustvovalo je i više istaknutih državnih funkcionera Jugoslavije i njenih republika: potpredsednik Saveznog izvršnog veća Aleksandar Ranković, predsednik Narodne skupštine NR Srbije Jovan Veselinov, predsednik Izvršnog veća NR Makedonije Ljupčo Arsov, potpredsednik Izvršnog veća NR Srbije Slobodan Penezić i drugi.

NA ZASEDANjU Sabora Srpske pravoslavne crkve ipak nije došlo do željenih odluka. Očekivalo se da će ovoga puta biti izabrane nove vladike, iz reda domorodaca, koji će preuzeti eparhije na teritoriji NR Makedonije: Skopsku, ohridsko-bitoljsku i zletovsko-strumičku. Radi toga, srpskom crkvenom saboru poslata su iz skoplja imena četvorice ljudi predloženih da budu izabrani za episkope.

Razmotrivši iznova stanje na ovom području, Sabor je jednoglasno usvojio predlog Njegove svetosti patrijarha Vikentija i doneo odluku u kojoj se kaže: "Sveti arhijerejski sabor načelno nema ništa protiv izbora episkopa za eparhije na teritoriji Narodne Republike Makedonije iz kruga domorodaca."

A zatim se kaže i ovo, što je, u stvari, bilo ključno: "Predloženih kandidati, i to: protojerej Toma Dimovski, protojerej Nestor Popovski, sveštenik Spira Poposki i Vladimir Zafirov-Poposki, nastavnik u Ohridu, ne mogu biti birani za episkope, jer kao oženjeni nemaju kanonske uslove za izbor za episkopa."

ZATO je Sveti arhijerejski sabor odložio popunjavanje upražnjenih eparhija u Narodnoj Republici Makedoniji i obavezao Sveti arhijerejski sinod da ovo pitanje i dalje proučava.

Nakon toga, patrijarh Vikentije se, iz nekog razloga, naprasno razboleo, primljen je u bolnicu, a onda 5. jula 1958. godine se - upokojio.

Odmah se pojavila sumnja da njegova smrt nije prirodna. Ostalo je uverenje da je patrijarh Vikentije otrovan zato što nije ispunio ono što se od njega tražilo, da se prizna "Makedonska pravoslavna crkva".

Sahrani patrijarha Vikentija prisustvovala je manja grupa predstavnika državne vlasti, ali ne najvišeg ranga. Predsednik države Josip Broz Tito uputio je telegram saučešća, u kojem se kaže: "Povodom neočekivanog teškog gubitka koji vas je zadesio smrću patrijarha Srpske pravoslavne crkve gospodina Vikentija, u ime Saveznog izvršnog veća i u svoje ime izražavam iskreno saučešće." Potom je i njegov venac položen na odar upokojenog patrijarha.

SUTRA: DRŽAVA PREDLAŽE GERMANA ZA PATRIJARHA