Četnici „ispleli“ mrežu. Kako je radila crna berza u logoru u Italiji

ČETNICI pod komandom đenerala Miodraga Damjanovića znali su da idu na jug, ali o Eboliju, gde su upućeni, nisu imali nikakvih saznanja. Istorijat tog grada na padinama planinskog venca Monte Rajone - Monte Ripalta, u provinciji Salerno, u italijanskoj pokrajini Kampanija koja izlazi na Tirensko more, s Napuljom kao glavnim gradom, vrlo je zanimljiva.

Pošto su se veliki lučki gradovi južne i severne Italije vekovima borili protiv zaraznih polnih bolesti, oboleli muškarci i žene su proterivani u močvarni, ravničarski region oko reke Sele, koji se prostirao ispod pomenutog planinskog venca. Verovatno je na to uticala činjenica što je u obližnjem Salernu, još u devetom veku, osnovana čuvena, prva Medicinska škola u srednjovekovnoj Evropi. Uprkos tome, oboleli, koji su se grupisali na uzvisini, oko jednog srednjovekovnog utvrđenja, više su prepuštani sudbini, nego što su primali medicinsku pomoć. Umesto toga, bili su pod strogim policijskim nadzorom.

TOKOM vremena je prognanih, obolelih bilo sve više, tako da je stvoreno naselje Forli i Batipalja. Ono će prerasti u gradić Eboli, ali se broj njegovih stanovnika naglo povećavao tokom 19. veka. Na prelasku u 20. vek Eboli je već imao oko 70.000 stanovnika. Kasnije se taj broj smanjivao, tako da ih je 1945. godine bilo oko 10.000.

Uprkos interesantnom istorijatu nastanka ovog grada, a mnogo sličnih bilo je u svim primorskim državama Evrope, Eboli ne bi bio tako poznat da nije bilo Drugog svetskog rata i kasnijih događaja, kada je ovaj grad postao stecište ostataka tada samozvane vojske - Jugoslovenske vojske van otadžbine.

Invazione angloameričke trupe iskrcale su se na obalu Italije 3. septembra 1943. godine, baš u prostoru Salerno-Eboli i nešto južnije, pošto je u tom rejonu najuži pojas glavnih saobraćajnica koje se pružaju uz obalu Tirenskog mora.

PRVE invazione jedinice su baš u rejonu Ebolija napravile mostobran za dalja iskrcavanja i tako presekle saobraćajnice koje vode ka jugu i severu. Zahvaljujući tome, Eboli je bio prvi oslobođeni grad u Italiji u Drugom svetskom ratu. Brdovita okolina omogućavala je laku odbranu mostobrana, zbog čega se većina iskrcane angloameričke vojske koncentrisala sa svojim štabovima u ovom gradu. Na periferiji Ebolija, u stoletnim maslinjacima, saveznička vojska je podigla dva velika logora za smeštaj štabova i za više od 20.000 vojnika. U logorima su podignute vojne instalacije, auto-radionice, kuhinje i druga infrastruktura.

Eboli je tako postao centar invazione savezničke vojske na tom delu italijanske sredozemne obale 1943. godine. Lokalno stanovništvo sada je prvi put umesto velikog broja policijskih stanica dobilo u susedstvu brojnu vojsku, što im je otvorilo put za unosnu trgovinu i zaposlenje.

LOKALNE prilike su, međutim, stvorile nevolje savezničkim vojnicima. Nije trebalo da prođe mnogo vremena kako bi se uverili da su stigli u medicinski riskantno područje, pošto su u redovima saveznika počele da se šire polne bolesti. Zato su logori iseljeni, a u jednom od njih ostao je centar za snabdevanje, koji zbog instaliranih uređaja nije prebačen na drugu lokaciju.

Na kraju su logori ustupljeni "vojsci" Isturenog štaba vrhovne komande Draže Mihailovića, pod komandom generala Miodraga Damjanovića.

Veći logor se nalazio na zapadnoj, a manji na jugoistočnoj periferiji Ebolija. Englezi su podesili dolazak transporta u grad tako da su vozovi stizali noću ili rano izjutra, kako bi četnička "vojska" bila što manje zapažena, uglavnom zbog njenog izgleda i opisane "ratne opreme" ponete iz logora sa severa.

U MANjI logor smestio se "štab" generala Damjanovića, a u većem su se našli svi preostali zarobljenici iz logora Forli i Čezena, podeljeni po jedinicama, onako kako su to prethodno odredili konačari.

Sve u svemu, pridošlice su stigle u zaista veoma uređene logore, koji su u udobne barake i pod šatore mogli da prime i dva do tri puta veći broj stanovnika. U velikim, duplim vojničkim šatorima nalazilo se šest do osam kreveta razne konstrukcije sa slamaricama. Svaki pridošlica dobio je i po dva nova ili polovna ćebeta. Veliki broj kuhinja sa svim uređajima i kupatila sa potpunom vodenom i električnom instalacijom, uređena infrastruktura, sve je to svedočilo o lepom vojnom naselju pod stoletnim maslinama.

PRVOBITNO zadovoljstvo zbog uslova u kojima su se našli, kod pridošlica je počelo da se menja, zato što se menjala slika samog logora. Pod okriljem noći počeli su da nestaju unutrašnji delovi šatora, potom plehane pokrivke sa umivaonika, klozeta i đubrovnika, različiti, drugi delovi opreme, što je svedočilo o početnim koracima u pletenju crnoberzijanske mreže, pošto je na tom tržištu sve imalo dobru prođu.

Ubrzo je samo poneko od četnika uz sebe imao po dva ćebeta. Jedno je ostavljao sebi a drugo prosleđivao italijanskim trgovcima koji su opsedali logor, ili bi to drugo ćebe ukrale grupe lopova, kojima nije trebalo mnogo vremena da se organizuju. Ćebad i druge pokradene stvari, pripadnici ovih grupa su dostavljali ili prodavali Italijanima, a ovi su ih dalje prodavali u gradu. Zahvaljujući tome brzo je uspostavljen crnoberzijanski lanac koji je povezivao logorisane i lokalne stanovnike. U taj lanac ubacili su se i oni "vojnici" generala Damjanovića koji u logor nisu ni stigli, pošto su se prethodno, na putu do Ebolija, izdvojili iz njegove "vojske".

Svoju mrežu crne berze lokalno stanovništvo je organizovalo ubrzo pošto je u Eboliju osnovan saveznički vojni logor 1943. godine, a prilivom jugoslovenskih izbeglica ovu mrežu dodatno su ojačali, tako da je ona počela da caruje i u logoru i u gradu, ali i u široj okolini. Proširila se i na jug Italije, protegla se i ka severu, a njeni pipci su, kako ćemo videti, kasnije stigli i do Austrije i Nemačke.

Takvom razvoju prilika išla je naruku činjenica da je logor bio slabo ograđen, kapija je bilo na sve strane, ali gotovo da nije postojala kontrola ulazaka i izlazaka iz logora. Zahvaljujući tome, nije bilo problema i prepreka u ostvarivanju kontakata između logorisanih i lokalnog stanovništva, između logora i grada, što je samo pospešivalo sve češće i sve veće krađe i u logoru i van njega.

Prvobitno manje grupe lopova, okupljale su brzo nove članove. Postajući masovnije, bile su sve snažnije i beskrupuloznije, pošto su se preko lokalnih Italijana snabdele i potrebnim oružjem. Stroga unutrašnja organizacija ovih grupa značila je da pojedinci pronalaze ono što treba ukrasti i organizuju krađu, drugi bi krađu izvršili i prenosili ukradenu robu do određenih punktova, na kojima je ukradeno preuzimala treća grupa iste organizacije. Zatim je roba unovčavana, ili su ukradeno trampili: na jednoj strani za robu traženu u logoru, ili za delove logorske opreme tražene među lokalnim stanovništvom.

Sutra: Otimačine i unosni poslov