Zločinci postaju političke izbeglice

NASTAVLjAJUĆI rad u logoru Minster, komisija Ficroja Meklejna, koja je imala da identifikuje počinioce ratnih zločina i odgovorne za počinjene zločine na tlu okupirane Jugoslavije, u prvom redu je isleđivala sva lica iz "starešinskog logora", u kome se nalazilo oko 900 zarobljenika. Podvrgnuti vrlo strogom režimu, brzo izgladneli zbog izuzetno loše ishrane, mnogi od njih su u to vreme, prema izjavi svedoka, "jedva stajali na nogama".

Kao i na početku ove istrage, započete u Kazerti u Italiji, svaki pojedinac je morao da iznese podatke o svom životu i delovanju u vreme rata. Saopštene činjenice slagane su u njegov lični dosije i upoređivane sa dokumentacijom koju su jugoslovenske vlasti dostavljale Komisiji Ujedinjenih nacija za istraživanje ratnih zločina.

PRVI normativni instrumenti međunarodnog prava u ovoj oblasti već su bili definisani, pošto su na Konferenciji Ujedinjenih nacija, koja je održana od 25. aprila do 26. juna 1945. godine u San Francisku, u SAD, postavljeni temelji svetske organizacije. Sve države učesnice ove konferencije, osnivači Ujedinjenih nacija, među njima i Jugoslavija, izglasale su Povelju UN i Statut međunarodnog suda pravde.
Posle toga je, odlukom vlada SAD, Francuske i Velike Britanije od 8. avgusta 1945. godine, u Londonu utanačen i Sporazum o osnivanju Međunarodnog vojnog suda i Statut ovog suda. Tim dokumentom su definisani pojmovi zločina protiv mira i zločina protiv rata i čovečnosti, utvrđeno je šta je ratni zločinac - počinilac dela protiv slobode naroda, preciziran je postupak izručenja ratnih zločinaca - državama u kojima su zločine počinili, kao i postupak njihovog kažnjavanja - sude im sudovi u državama u kojima su počinili zločine.

JUGOSLAVIJA je ratifikovala Povelju UN i Statut Međunarodnog suda pravde odmah, već 24. avgusta 1945, da bi do 1952. godine potpisala novih dvadesetak ugovora vezanih za Ujedinjene nacije. S te liste, među prvim ratifikovanim dokumentima - 29. septembra 1945. godine - bio je Sporazum o gonjenju i kažnjavanju ratnih zločinaca evropskih sila Osovine sa Statutom Međunarodnog suda pravde i Statut Međunarodnog suda pravde - 19. oktobra 1945. godine.

Pozivajući se na ove i druge dokumente, Jugoslavija je od savezničkih vlasti, okupacionih sila u Italiji, Austriji i Nemačkoj, zahtevala da se njenim predstavnicima dozvoli ulazak u izbegličke logore - a bilo ih je nekoliko stotina, rasutih širom Evrope - s ciljem da se što pre utvrdi koji se ratni zločinci nalaze među raseljenim licima, kako bi u zemlji bili privedeni pravdi.

DINAMIKA diplomatskih aktivnosti Jugoslavije u komunikaciji sa zapadnim saveznicima, nazire se i iz podataka dostavljanih savezničkim vlastima i telima Ujedinjenih nacija o licima koja su tražena kao ratni zločinci.

Usaglašavajući svoje zahteve sa savezničkim uputstvima, jugoslovenska vlada je tokom 1946. godine zahtevala izručenje ukupno 1.261 lica.

Prvi spisak sa 377 imena dostavljen je 15. februara, drugi posle šest dana (426), a potom i u junu (458). Kasnije će ove liste biti dopunjavane.

Paralelno su počela da blede sećanja na savezničku deklaraciju donetu 13. januara 1942. godine koju je potpisala i jugoslovenska vlada izbegla u London - kojom je utvrđeno da počinjeni zločini na okupiranim teritorijama nisu obična ratna nedela, niti su to "politički zločini". Zahvaljujući tome, stotine i hiljade počinilaca ratnih zločina u okupiranim državama Evrope, takođe i u Jugoslaviji, steklo je status političkih izbeglica, političkih disidenata, trenutkom donošenja ustava Međunarodne organizacije za izbeglice 1. juna 1947. godine.

DONOŠENjE tog akta vremenski se približno poklopilo sa završetkom rada komisije Ficroja Meklejna u Minster lageru u Nemačkoj, što je uticalo i na odluku britanskih vojnih vlasti da proglase demobilizaciju zarobljenih, koja je značila i zabranu nošenja vojničkih i oficirskih činova, takođe i uniformi.

Pre nego što je 24. jula 1947. godine počelo otpuštanje zarobljenika iz logora, dva dana ranije bile su vidljive posledice rada Meklejnove komisije, koja je sledila dogovorenu savezničku podelu rasejanih lica na "crne", "sive" i "bele". Lako je zaključiti da su se na listi "crnih" našli počinioci ratnih zločina, "sivi" su pripadali kategoriji sumnjivih, a "beli" su odmah stekli status političkih disidenata, azilanata koji su imali i mogućnost da traže državljanstvo države u kojoj će nastaviti civilni život.
O ONOME što se dogodilo 24. jula 1947. godine u logoru Minster, svedočanstvo je ostavljeno u knjižici "Van otadžbine": "Vojnici sa žica mogli su da vide kako iz logora odvode, u grupi onih koje je Meklejnova komisija obeležila kao 'crne', i nekolicinu njihovih starešina. Tih 'crnih', po kriterijumu, koji se nije zasnivao na načelima pravosuđa i na međunarodnim konvencijama već na trenutnom političkom stavu britanske vlade prema Titovom režimu, bilo je nešto oko 140. Ovaj slučaj biće u istoriji međunarodnog prava obeležen kao unikum, jer se ovde sa borcima jednog ratnog saveznika, sa onima koji su se za slobodu svoje zemlje i za ideale demokratije borili protiv totalitaraca obe vrste, crvenih i crnih, postupalo kao sa zarobljenicima i - zločincima."

IZ MINSTERA 'beli' i 'sivi' su otpušteni i upućeni u razne DP logore (za civilna rasejana lica), dok su 'crni' prebačeni u čuveni logor Y, da bi tamo proveli još deset meseci.

"U logor Y bilo je upućeno tih 140 lica, koji su bili od Tita obeleženi kao 'ratni zločinci' - navedeno je u ovom izvoru. - Zauzimanjem Nj. v. kralja, kraljice-majke, a naročito intervencijom engleskog poslanika R. R. Stoksa u Donjem domu sprečeno je najgore. Odmah po odvajanju za logor Y, dvojica su uspela da pobegnu iz bolnice, a jedan je uhvaćen i vraćen. Na dan 10. 9. 1947. pobeglo je još sedam, dok su trojica uhvaćena prilikom pokušaja bekstva.

POSLE skoro godinu dana bilo je ostalo još 17 neispitanih slučajeva (mahom iz 'Zbora'), no oni su uspeli da prokopaju tunel i pobegnu. Svega jedan bio je predat Titu (bez prinude), jedan je izvršio samoubistvo, a jedan ubijen pri pokušaju bekstva.
U mesecu maju 1948. je rešenjem Ministarstva pravde, koje je objavila Kontrolna komisija za Nemačku (Herford), 'pomilovano' 92 lica iz grupe 'crnih', koja su pozvana da se jave najbližim DP-logorima radi registracije kao 'raseljena lica'. Jedan deo je još pre toga uspeo da umakne iz logora.

Time je zaključen jedan od najžalosnijih slučajeva koji potiču iz posledica sramnog ugovora u Jalti, gde su Zapadni saveznici svoje prijatelje i žrtve iz II svetskog rata, Jugoslaviju i Poljsku, svesno predali u ruke komunista", zaključuju autori knjižice "Van otadžbine".

Sutra: Podanički odnos prema Englezima