Sinod protiv rušenja kapele

PATRIJARH German biva pozvan na razgovor u Saveznu versku komisiju 5. maja 1969. godine. Tadašnji predsednik ove komisije Milo Jovićević saopštava prvom čoveku Srpske pravoslavne crkve kako je "kampanja" koju, navodno, vodi Beogradska patrijaršija, po pitanju Njegoševog spomenika, pogoršala raspoloženje prema njoj u Crnoj Gori.

A onda, znajući koliko je za Crkvu tada bilo bolno pitanje raskola u Americi i u jugoslovenskoj federalnoj jedinici Makedoniji, zapretio je da bi do toga moglo doći i u Crnoj Gori. Manipulišući neistinom kako je Crkva u Crnoj Gori tobože nekad bila "autokefalna" (što ne odgovara istini), rekao je: "Crna Gora je imala svoju autokefalnu crkvu i ta autokefalnost je žrtvovana radi jedinstva, ali samo radi jedinstva koje bi se zasnivalo na osnovi ravnopravnosti. Ukoliko se nastavi ovakva politika SPC, nije isključeno da pitanje autokefalne crkve postane aktuelno i u Crnoj Gori."

POTOM je patrijarhu Germanu skrenuo pažnju na to što mitropolit Danilo "saslušava sveštenike i vrši pritisak na njih zbog njihovih slobodno izraženih stavova i mišljenja po pitanju spomenika". I ovom prilikom potežući za pretnjom: "Ukoliko Danilo nastavi ovakvu politiku, društvo će biti prinuđeno da zaštiti sveštenike kao slobodne građane."

Kako je zapisano u zabelešci sa ovog sastanka (zabeleške Savezne verske komisije), patrijarh German je rekao da SPC nikada nije imala prigovora kada su se rušile pojedine crkve i manastiri radi izgradnje hidrocentrala i drugih objekata od šireg društvenog značaja, ali da se u ovom slučaju, po pitanju izgradnje Njegoševog mauzoleja, crkva ruši bez potrebe. Rekao je da je za SPC Njegoševa kapela - crkva; Njegoš je bio hrišćanin i vladika, a mauzolej je neznabožački objekat. Na to je predsednik Savezne verske komisije - ignorišući prava i svojinu Crkve - rekao da "o izgradnji Njegoševog mauzoleja treba da odlučuju građani i politički faktori u Crnoj Gori".

POŠTO državne vlasti nisu odustajale od rušenja kapele na Lovćenu, 23. aprila 1970. godine, Mitropolija crnogorsko-primorska podnela je tužbu Ustavnom sudu Jugoslavije protiv Republike Crne Gore i Opštine Cetinje. U tužbi se predlaže da Ustavni sud Jugoslavije oglasi odluke Vlade SR Crne Gore i SO Cetinje o rušenju crkve Sv. Petra Cetinjskog, u kojoj je grob vladike Petra II Petrovića Njegoša, nezakonitim i protivustavnim; kao i da izda privremenu meru zabrane rušenja crkve na Lovćenu i menjanja neposredne okoline oko nje i pre donošenja odluke po ovoj tužbi.

Primerak tužbe mitropolit crnogorsko-primorski Danilo uputio je i predsedniku Jugoslavije Josipu Brozu Titu.

Dva meseca kasnije, 24. juna 1970. godine, najviši politički predstavnici Crne Gore gosti su predsednika SFRJ Josipa Broza Tita na Brionima. U toku razgovora, kako se vidi iz stenograma, Tito je rekao za Lovćen: "... Tu je Aleksandar venčao Crnu Goru sa Srbijom..." Misli se na kralja Aleksandra.

A POTOM je lider Jugoslavije i "najveći sin naroda i narodnosti" dao precizne instrukcije državnom i partijskom rukovodstvu Crne Gore:

"Ustavni sud treba da se postavi u skladu sa našim principima i Ustavom da je crkva odvojena od države i onda u skladu sa državnim interesima, nacionalnim interesima. Prema tome, on se vrlo lako može toga odreći da nije nadležan..." I zaista, dve nedelje nakon razgovora na Brionima, Ustavni sud Jugoslavije, kojem je predsednik bio bivši predsednik crnogorske vlade Blažo Jovanović, 8. jula 1970. godine, oglašava se nenadležnim, odlučujući da "predmet" ustupi Ustavnom sudu Crne Gore. Učinjeno je to pošto "kapela na Lovćenu predstavlja građevinski objekt, koji je kao kulturno-istorijski spomenik stavljen pod zaštitu države", a da "premeštanje tog spomenika kao i eventualna odluka o izgradnji novog spomenika - mauzoleja, vrše se na osnovu republičkih propisa".

USTAVNI sud Crne Gore zatražio je od Skupštine opštine Cetinje da mu dostave svoju argumentaciju, a od Izvršnog veća Skupštine SR Crne Gore "tekst Odluke Vlade NR Crne Gore iz 1952. godine o podizanju Njegoševog mauzoleja", potom "zaključak Izvršnog veća Skupštine SR Crne Gore broj 03-334 od 20. februara 1969. godine", kao i "odgovor na navode Mitropolije izložene u zahtjevu za pokretanje postupka ocjene ustavnosti akta o podizanju Njegoševog mauzoleja".

Postupajući po ovom zahtevu, potpredsednik Izvršnog veća Crne Gore Mijat Šuković izveštava da je Vlada NR Crne Gore "početkom 1952. godine donijela Odluku o izgradnji mauzoleja Petru II Petroviću Njegošu na Jezerskom vrhu Lovćena", ali da ta odluka kao formalni akt nije objavljena u Službenom listu NR Crne Gore, pošto je bila "uslovljena izradom odgovarajućeg projekta i njegovim prihvatanjem od strane Crne Gore, za koji nije postojala izvjesnost u momentu njenog donošenja".

U IZVEŠTAJU Mijata Šukovića potom se napominje da "sva akta koja su kasnije uslijedila za realizaciju ove odluke (...) temeljila su se na ovoj odluci". I na kraju potpredsednik Izvršnog veća ove republike piše da "usled navedenog razloga nijesmo u mogućnosti da dostavimo traženi akt kao formalnu odluku i ako je to akt kroz koji je izražena politika Crne Gore o izgradnji Njegoševog spomenika i koja se jedino može prihvatiti kao pravni osnov cjelokupne dosadašnje aktivnosti na ovome poslu".

Tako je ustanovljeno da se rušenju kapele i gradnji mauzoleja na Lovćenu nije pristupilo na osnovu nekog valjanog formalno-pravnog akta, već na osnovu - "izražene politike Republike", kojoj je dat takav značaj da bude "pravni osnov cjelokupne dosadašnje aktivnosti na ovome poslu"!

OPOMENA STIŽE S NEBA

RADI rušenja Njegoševe kapele i gradnje mauzoleja na Lovćenu dopremljena je, specijalno naručena u Švedskoj, ogromna dizalica, čiji je kran bio dug 49 metara. Imala je sajlu dugu više od 400 metara, uz pomoć koje se dizala i spuštala korpa u koju se smeštalo do pet tona tereta.

Upravo u trenutku kada je otvoren ćivot vladike Petra II (Njegoša), sajla dizalice je pukla, kao da je od stakla, pa se s velike visine sunovratila korpa puna kamenja.

Opomena je došla i kada je na Lovćen dopremljena Meštrovićeva bista Njegoša. Iako je bio lep dan, iz jednog oblačića, koji je naišao, grom je udario u vrh dizalice, i to baš u trenutku dok se njome spuštala Njegoševa bista na urađenu platformu.