Lovćen pod teretom Meštrovića

PRENOSEĆI pisanje strane štampe i opisujući ono što se u inostranstvu događa povodom ovdašnjih sporova oko Njegoševe kapele na Lovćenu, "Tanjugov bilten" je 26. aprila 1970. godine preneo i sledeću informaciju:

"Socijalistički poeta Žan Kasu, jedan od 40 'besmrtnika' Francuske akademije, mobilisao je ovo uzvišeno i uticajno telo, obratio se jugoslovenskom ambasadoru u Parizu Ivi Vejvodi i aranžirao protest međunarodnog Pen-kluba. Njegov poslednji adut bio je lično pismo Titu, pledirajući da se sačuva spomenik, uz podsećanje, sa akademskim taktom, na stari dug.

Godine 1948, kada je 'titoizam' bio u Kremlju omražen izraz kao što je sad 'maoizam', Kasu je javno ustao u podršku lideru otpora i njegovoj uzdrmanoj federaciji. Francuza je žigosala Komunistička partija u Parizu - tada, kao što je često i danas, poslušni glasonoša Moskve. Do sada Kasu nije dobio odgovor na svoj apel."

Oni koji su u nekim drugim okolnostima pisali slična pisma Titu da bi ga opomenuli ili umilostivili, kao da nisu znali da on na takve apele ne odgovara, nego naprotiv - vuče poteze koji treba da pokažu kako takve apele ignoriše.

I PRE nego što je "Tanjugov bilten" preneo ovu informaciju, zagrebački "Vjesnik" je prvi u domaćoj štampi, 18. aprila 1970. godine, ukazao na postojanje odjeka u inostranstvu, u tekstu Koste Čakića "Lovćen pod teretom Njegoševa mauzoleja":

"Protivnici izgradnje mauzoleja, međutim, nikako da se pomire sa činjenicom da će do njegovog podizanja ipak doći. Uvidjevši da im je u zemlji propao svaki pokušaj da je osujete, čitavu akciju su tko zna kakvim kanalima prebacili u neke zemlje na Zapadu. Tamošnjoj kulturnoj javnosti nastoje dokazati da sovjetska javnost ne bi smjela ostati ravnodušna prema navodnim pokušajima socijalističke Jugoslavije da na pepelu jednog starog spomenika kulture podiže zdanje sumnjive umjetničke vrijednosti, ali pri tom, naravno, skrivaju činjenicu da sadašnja kapela nije nikakav kulturno-historijski spomenik, već zdanje koje svojom umjetničkom skromnošću čak protivrječi našem velikom pijetetu prema Njegošu, te ga zato naši narodi i žele zamijeniti dostojnim i umjetnički vrednijim spomenikom."

"TAKOĐER se sa velikim žaljenjem može konstatirati da su kampanji nasjeli i pojedina veoma ugledna imena kulturnog života nekih zapadnih zemalja, pa i neki od naših starih prijatelja... Pisma nekih od njih, objavljena u 'Mondu' i drugim listovima, samo su dokaz njihove neinformiranosti o pravim motivima izgradnje monumentalnog spomenika Njegošu po ideji Ivana Meštrovića, te bi ih svakako trebalo osloboditi ove zablude. Dovoljan bi bio makar i kraći napis nekog od naših eminentnih kulturnih radnika u 'Mondu', u kome bi bila iznijeta prava istina o onome šta naši narodi žele izgradnjom monumentalnog spomenika na Lovćenu", zaključuje autor Kosta Čakić u "Vjesniku". Nesumnjivo cinično, Čakić ignoriše i osuđuje argumente "naših eminentnih kulturnih radnika", koji godinama dižu glas protiv mauzoleja i rušenja kapele, suprotstavljajući ih onome što navodno "naši narodi žele".

O PROMAŠENOSTI ovakve propagandne političke i ideološke konstrukcije dovoljno govori zalaganje 21 crnogorskog intelektualca izneto 28. aprila 1970. godine u apelu uglednih akademika, profesora univerziteta, pisaca i umetnika: "Duboko smo ubijeđeni da svestrano i stručno razmatranje čitavog ovog pitanja mora dovesti do poništenja odluke o rušenju Njegoševe kapele."

Apel su potpisali Radoslav Bošković, Vlado Drašković, Milutin Đurišić, Dušan Kostić, Mihailo Lalić, Radovan Lalić, Petar Lubarda, Milisav Lutovac, Uroš Martinović, Pavle Miljanić, Mitar Mitrović, Vukić Mićović, Miljan Mojašević, Andrija Petrović, Petar Popović, Đuza Radović, Mito Savićević, Gligor Stanojević, Mihailo Stevanović, Risto Stijović i Božidar Tomić.

DOGODILO se dva dana ranije, 26. aprila, da zagrebački "Vjesnik" objavi višestruko interesantno pismo čitaoca Sav. Markovića pod naslovom "Znamo ko vodi kampanju protiv Njegoševa mauzoleja". Već u prvoj rečenici tvrdi da je "podizanje Njegoševa mauzoleja na Lovćenu, na mjestu sadašnje kapele, pomaknuto u javnosti s mrtve tačke" gore citiranim tekstom člankom Koste Čakića. Pobuđen tim člankom, Sav. Marković je na sebe preuzeo da objasni kako "kampanja protiv podizanja spomenika u samoj zemlji malaksala je i gotovo obustavljena, ali je prenesena i intenzivirana u inozemstvu".

Ovaj autor tvrdi da je ta kampanja "počela kao podrška izvjesnim krugovima u domovini i u početku se ograničavala na štampu četničko-ljotićevsko-emigrantsku, pa - kako se vidi iz Čakićeva članka - zahvatila je i neke strane listove, zavedene četničkom propagandom".

KASNIJE ćemo, u odeljku o Odboru za podizanje Njegoševog mauzoleja, videti kako Sav. Marković objašnjava motive "te kampanje protiv podizanja Njegoševa mauzoleja", a ovde skrećemo pažnju na činjenicu da je reč o Saviću Markoviću Štedimliji, prononsiranom crnogorskom separatisti, uz Sekulu Drljevića najpoznatijem "crnogorskom ustaši", saradniku Ante Pavelića, po svemu sudeći i saradniku sovjetskih obaveštajnih službi, što ga nije spaslo robijanja u Staljinovim gulazima do 1956, a onda i na Golom otoku do 1959. godine.

Posle amnestije se zaposlio u Jugoslovenskom leksikografskom zavodu u Zagrebu. Objavljivao je pod pseudonimom, a ovaj tekst objavljen u "Vjesniku" 26. aprila bio je prvi Markovićev izlazak na danje svetlo pod sopstvenim imenom posle niza godina.

TRI DANA ranije, 23. aprila 1970. godine, na adresu Ustavnog suda Jugoslavije u Beogradu stigla je tužba koju je Mitropolija crnogorsko-primorska podnela protiv Republike Crne Gore i Opštine Cetinje, ali agencija Tanjug, radio, televizija i štampa nisu odmah prenele tu zanimljivu vest. Javnost je o tužbi obaveštena posle nedelju dana, pošto je u svečanom, prvomajskom dvobroju "Borbe", pod naslovom "Granitni pesnik na lovćenskom vrhu", objavljen intervju sa Veljkom Milatovićem, predsednikom Odbora za izgradnju Njegoševog mauzoleja na Lovćenu. Kao jedan od vodećih funkcionera Crne Gore, Milatović je u tom razgovoru sa Aleksom Brajovićem, dopisnikom Tanjuga, izneo osnovne činjenice o istorijatu ovog projekta.

"DRUGA faza predviđa u idućoj godini konačno dovršenje Mauzoleja", najavio je Milatović, a na pitanje "Šta će biti sa sadašnjom spomen-kapelicom?", dao je ovaj odgovor: "Biće demontirana i prenijeta. Što se tiče njene nove lokacije, to je stvar Uprave muzeja na Cetinju, opštinske skupštine i drugih faktora u Crnoj Gori."

Komentarišući stavove Srpske pravoslavne crkve, Milatović je naglasio: "Stav Srpske pravoslavne crkve poznat nam je još odranije. Odbor realizuje odluku organa SR Crne Gore o izgradnji i ne odstupa od toga projekta, jer to niti može, niti želi."

Bila je to više nego jasna poruka da tužba podneta Ustavnom sudu Jugoslavije neće ugroziti stav crnogorskog rukovodstva.

MAUZOLEJ NA SUDU

POD naslovom "Njegošev mauzolej na Ustavnom sudu", "Večernje novosti" su 5. maja 1970. godine objavile sledeću vest:

"Mitropolija zahteva da Ustavni sud oglasi odluku vlade Crne Gore i Skupštine opštine Cetinje o rušenju crkve Svetog Petra Cetinjskog, obnovljene zadužbine Petra Drugog Petrovića Njegoša, nezakonitom i protivustavnom. U prilog ove tužbe Mitropolija crnogorsko-primorska navodi više argumenata i propisa na osnovu kojih se ne bi smelo dirati u crkvu na Lovćenu. U tužbi se dodaje da Mitropolija nema ništa protiv da se Mauzolej Njegošu podigne na bilo kom mestu."

MAUZOLEJ NA SUDU

POD naslovom "Njegošev mauzolej na Ustavnom sudu", "Večernje novosti" su 5. maja 1970. godine objavile sledeću vest:

"Mitropolija zahteva da Ustavni sud oglasi odluku vlade Crne Gore i Skupštine opštine Cetinje o rušenju crkve Svetog Petra Cetinjskog, obnovljene zadužbine Petra Drugog Petrovića Njegoša, nezakonitom i protivustavnom. U prilog ove tužbe Mitropolija crnogorsko-primorska navodi više argumenata i propisa na osnovu kojih se ne bi smelo dirati u crkvu na Lovćenu. U tužbi se dodaje da Mitropolija nema ništa protiv da se Mauzolej Njegošu podigne na bilo kom mestu."

SUTRA: Njegošev zavet ne mogu porušiti