SUSRET SA ISTORIJOM: Hitler lično naredio bombardovanje Narodne biblioteke Srbije - Kulturna baština legitimni vojni cilj

NEDELjA tog 6. aprila 1941. godine. Bilo je tačno dva sata posle ponoći kada su se pripadnici elitnog puka "Brandenburg" gumenim čamcima iz rumunskog grada Oršave prebacili na našu obalu Dunava, u rejon Sipskog kanala, jednog od važnijih strateških odredišta.

Vazdušni snimak razorenog Beograda, Foto: Arhiva Tanjuga

Tako je četiri i po sata pre nego što su prve bombe pale na Beograd počeo Hitlerov napad na Jugoslaviju, bez objave rata. Dok su Nemci osvajali prve kilometre jugoslovenske teritorije, u Kladovu, nadomak Sipskog kanala, oficiri pogranične jedinice šenlučili su u društvu žena sumnjivog morala u kafani "Dubrovnik". Terevenku je organizovao ruski emigrant Leonid Čudnovski, za koga će se docnije ustanoviti da je godinama pre toga radio za nemačku obaveštajnu službu.

Atmosferu u kafani, koja je bila na ivici razvrata, stvarala je supruga spomenutog belogardejca, pevajući i igrajući kazačok po stolovima. Nemački komandosi su sa lakoćom upali u kafanu i likvidirali pijane jugoslovenske oficire. Bez većih problema zarobili su i kompletno obezbeđenje Sipskog kanala, zajedno sa neoštećenim postrojenjem za lokomotivsku vuču, bez koje brodovi nisu mogli da plove Đerdapskom klisurom. U ovom prvom nemačkom napadu nastradalo je 26 pripadnika jugoslovenske vojske i to su bile prve žrtve ovog Hitlerovog blickriga.

Oko pet sati eskadrile "Luftvafe" žestoko su bombardovale vojne aerodrome kod Skoplja, Kumanova, Niša... Dvadesetak minuta kasnije, napala je nemačka 12. armija duž bugarsko-jugoslovenske granice.

TRG Kuće su udarale jedna u drugu, Foto Muzej grada Beograda

Čim je Hitler 27. marta dobio vest o smeni vlasti u Beogradu, izdao je Direktivu 25. To je značilo da je sudbina Kraljevine Jugoslavije zapečaćena. Operacija "Odmazda" (Unternehmen Strafgericht) mogla je da počne. Za napad, sile Osovine su u Austriji, Mađarskoj, Rumuniji, Bugarskoj, Albaniji i Italiji pripremile 2.236 aviona: 1.062 bombardera, 885 lovačkih letelica i 289 izviđačkih. Nemci su protiv vojnih ciljeva, isključivo u Srbiji, upotrebili 1.570 aviona, a sa 666 su napali Italijani.

ŠESTOG aprila, u 5 sati i 20 minuta, sa talasa Radio Berlina emituju se zvuci "Marša princa Eugena", koji je komponovao Andreas Leonard. Bio je to tajni znak da sedam vazduhoplovnih pukova krene u napad na glavni grad Kraljevine Jugoslavije. Poletelo je 205 bombardera, više od stotinu "štuka" i 160 lovaca. Posle sat i deset minuta, u 6.30, pale su prve bombe na Beograd. Vazdušne snage Trećeg rajha obrušile su se na prestonicu, ignorišući činjenicu da je bila proglašena otvorenim, nebranjenim gradom, da bi se sprečile civilne žrtve.

Foto Muzej grada Beograda

Dok su nedeljna crkvena zvona pozivala na jutrenje, Beograd se pod razornim, zapaljivim bombama, pretvarao u prizor pakla na zemlji. U plamenu su bili vojni i infrastrukturni ciljevi, ali i skloništa, kulturni spomenici i nasleđe, stambeni objekti, verska zdanja, pa čak i bolnice. Posle bombardovanja, nemački avioni su nisko nadletali ulice i mitraljezima kosili preživele. Grad je bio u agoniji i sav obavijen dimom iz kojeg su izbijali crveni mlazevi.

Na prestonicu su se u prvom napadu ustremili 234 nemačka bombardera i 120 lovaca.

Pogođeni su i porodilište u Krunskoj ulici, jedno obdanište, Slavija, Nemanjina i Dečanska ulica, Bajlonijeva pijaca, Pašino brdo, Zeleni venac, Železnička stanica, Narodno pozorište.

TOG DANA usledila su još tri naleta na Beograd - oko 11, 14 i 16 sati, i u njima su učestvovala 484 bombardera, koji su na grad bacili 360 tona bombi. Do kraja dana do temelja je srušeno 627 građevina, teško je oštećen 1.601 objekat, a tragovi eksplozija ostali su na 6.828 kuća i zgrada. Po nemačkim izvorima samo prvog dana bačeno je 218,5 tona eksploziva. Grad je bombardovan još 7, 11. i 12. aprila. Upotrebljeno je 440 tona zapaljivih bombi. Tokom višednevnog bombardovanja stradao je 2.271 žitelj prestonice, a bez krova nad glavom ostalo je 10.000 ljudi.

Generali Ler i Fon Rithfen komandovali napadom na Beograd, Foto Muzej grada Beograda

"Zemlja se tresla kao da je zemljotres, kuće su udarale jedna o drugu, čuo se strašan tresak zidova koji su se rušili, lom prozora koji su padali na pločnike i razbijali se, prestravljeni krici, jadikovke, zapomaganje, psovke i graja izbezumljenog naroda koji je nagnuo u besan trk", javio je redakciji "Korijere dela sera" iz Beograda 6. aprila 1941. Kurcio Malaparte, potonji veliki italijanski pisac i režiser, u tom trenutku jedini strani dopisnik u jugoslovenskoj prestonici.

I poznati književnik Stevan Jakovljević, autor "Srpske trilogije", ostavio je zapis o 6. aprilu 1941. godine: "Prolomila se eksplozija i prozori su prsnuli u paramparčad. Vrata su se sa treskom otvarala i srča je prskala na sve strane. U polumračan podrum, između starih i ubuđalih stvari i drva, uleću ljudi, žene, deca u noćnom odelu, bosi, raščupani, unezvereni. Spolja je dopiralo lomatanje i teško survavanje. Nervi zategnuti kao struna. Ljudi i žene bi negde da beže, ali napolju pršti od eksplozija, a njih strah da ostanu, da ne budu živi zakopani. A odmah iza ugla pojavljuju se špediterska kola sa ranjenicima. Izvukli su ih iz ruševina. Odelo krvavo i pocepano, lica mrtvački bleda.

Na Terazijama iskidane tramvajske žice i razlupani tramvaji. Oko vodoskoka nekoliko mrtvih, među njima i jedno dete"...

Književnik Kurcio Malaparte, Foto Vikipedija

BILO je to do tada jedno od najvećih razaranja u istoriji. Do temelja je uništena Narodna biblioteka Srbije sa nacionalnom zbirkom koja je imala oko 354.000 monografskih publikacija u oko 500.000 svezaka, 1.365 rukopisa, 226 ranih štampanih knjiga, oko 6.260 brojeva časopisa i novina, oko 3.770 pisama i 1.447 jedinica kartografskog materijala, grafika i fotografija.

Poslednjih godina jedan poznati istoričar i miljenik elektronskih medija sve češće javno zastupa tezu da Nemci nisu smišljeno izbacili tovar bombi na ovu najznačajniju kulturnu ustanovu i da je sasvim slučajno pogođena. Međutim, stara ali i novootkrivena dokumenta ga demanutuju. Naredbu za ovaj svojevrstan kulturni genocid, podstaknut svojom egomanijom, dao je lično Adolf Hitler.

Sudbina Narodne biblioteke Srbije zapečaćena je 31. marta, kada su u Firerovom štabu razrađivani detalji beogradske operacije. Istoričar Dejan Ristić otkrio je da je tačnost ovog navoda potvrdio lično general Aleksander Ler, kada su ga Englezi isporučili partizanskim snagama, već na prvom saslušanju pred obaveštajnim oficirima NOV Jugoslavije, u drugoj polovini maja 1945, u Kupincu, u neposrednoj blizini Zagreba. On je tom prilikom rekao da mu je lično Adolf Hitler izdao naređenje da se u prvom naletu sruši Narodna biblioteka, pa tek onda značajni vojnički ciljevi. Motiv za ovu odluku je bilo saznanje da se u ovoj zgradi nalazi sve ono što je vekovima činilo kulturni identitet srpskog naroda. Namerno uništenje biblioteke po mnogim ocenama stručnjaka spada u najveći pojedinačni zločin nacista učinjen nad kulturnom baštinom u toku celog Drugog svetskog rata.

General Ler je određen da rukovodi operacijom "Kazna", odnosno napadom na Beograd, jer je dve godine ranije sravnio Varšavu sa zemljom. Dok je čekao izvršenje smrtne kazne u Beogradu, Ler je pisao o vremenu provedenom u Jugoslaviji. U ovom rukopisu, koji se čuva u Vojnom muzeju, ponovio je sve navode o planskom uništenju Narodne biblioteke.

Zgrada Narodne biblioteke na Kosančićevom vencu, Foto Muzej grada Beograda

U prvom vazdušnom udaru, koji je trajao od 6.30 do oko devet sati, biblioteka je bila samo malo oštećena. U drugom napadu, oko 14 sati, dodatno je oštećena. U trećem naletu nemačkih bombardera Kosančićev venac i NBS bili si ključni ciljevi.

KADA su nemački bombarderi počeli da razaraju i pale glavni grad Jugoslavije, a narod masovno ginuo, predsednik kraljevske vlade Dušan Simović, armijski general, brijao se u svojoj kući i spremao za venčanje ćerke Olge, koje je trebalo da bude u topčiderskoj Crkvi Svetih apostola Petra i Pavla. Na zvuk sirena za vazdušnu opasnost, navlači bluzu, nezakopčan istrčava u dvorište. Uznemiren, vraća se u kuću:

- To je neprijatelj... Bombarduje!

Zašto je general Simović zakazao venčanje za svoju jedinicu kćer u rano nedeljno jutro dok hiljade građana Beograda još spavaju, bez svatova, u momentu kad se niko nije venčavao? A do njega i njegovog okruženja svakodnevno su stizala obaveštenja o nemačkom napadu...

Vojni ataše pri ambasadi u Berlinu, pukovnik Vladimir Vauhnik je već 28. marta javio za Hitlerovu odluku da se napadne Jugoslavija. Telegramima od 29. i 31. marta Vauhnik šalje informaciju "da će rano u nedelju 6. aprila uslediti teško bombardovanje koje će Beograd pretvoriti u prah i pepeo". Noću između 1. i 2. aprila Vauhnik javlja: "Napad na Jugoslaviju konačno je određen za 6. april. Opkoljavajući napadi iz Bugarske sa istoka i Mađarske sa severa. Neka Bog spase Jugoslaviju!"

Britanski vojni ataše u Beogradu pukovnik Mekdonald saopštio je jugoslovenskom komandantu vazduhoplovstva Borivoju Mirkoviću da se nemački napad može očekivati ujutro 6. aprila, u 6.30. Vlada je i 5. aprila dobila obaveštenje da će nemački napad uslediti sutradan, ali u njenim krugovima vladalo je uverenje da je to samo blef.

General Dušan Simović, Foto Vikipedija

HEROJI SRPSKOG NEBA

PRIPADNICI jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva hrabro su se suprotstavili napadačima i naneli im znatne gubitke. Piloti Šestog lovačkog puka Jugoslovenskog kraljevskog ratnog vazduhoplovstva pod bombama su uzleteli sa 43 letelice da se suprotstave osam puta jačem neprijatelju. U vazdušnim duelima 6. aprila oborili su 23 nemačka aviona i izgubili 18 svojih.

Srušeni su stambeni objekti, verska zdanja, pa čak i bolnice, Foto Muzej grada Beograda

Beogradska protivavionska odbrana, od 40 topova i 36 mitraljeza, uspela je da obori 27 aviona "Luftvafea" pre nego što je sama potpuno uništena 6. aprila. U prvim vazdušnim borbama toga dana poginula su dvojica, a ranjeno je šest jugoslovenskih pilota. U aprilskim vazdušnim borbama poginulo je 11 jugoslovenskih avijatičara.

Preporučujemo

Društvo

0 1

SUSRET SA ISTORIJOM - U ČUDU POSMATRALI "KOČIJU" BEZ KONjA: Prvi četvorotočkaš "zatruckao" beogradskom kaldrmom 3. aprila 1903.

03. 04. 2022. u 15:00

Društvo

0 2

SUSRET SA ISTORIJOM, PREVRAT NARODA ZA ODBRANU ČASTI, SLOBODE I DOMOVINE: Puč u Jugoslaviji 27. marta 1941. primljen sa ushićenjem u Evropi

27. 03. 2022. u 14:00

Društvo

0 2

SUSRET SA ISTORIJOM - HITLER KAO ADUT U SPINOVIMA ZAPADA: Kako je najveći zločinac postao deo manipulacija NATO i Amerike

20. 03. 2022. u 16:26

Društvo

1 16

SUSRET SA ISTORIJOM - ZLO ZAPAKOVANO U AKCIJE SA VOLSTRITA: Povodom novog izdanja "Istorijskog dodatka" o nacizmu u Ukrajini

06. 03. 2022. u 16:46

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije