SUSRET SA ISTORIJOM : Zašto Srbija, koja je imala dva antifašistička pokreta, nema svoj dan početka antifašističke borbe?

NEKO je još davno primetio da istorija mora često da se piše iznova, ne da bi se spoznale nove činjenice, već zato što se menjaju gledišta istoričara.

Cana Babović, Radovan Jovanović, Aleksandar Ranković, Tito i Đilas, Foto Privatni arhiv porodice Ranković

Tim pre što je ova naučna disciplina višedimenzionalna i predstavlja vrtlog čitavog niza činjenica koje se međusobno prožimaju, a vrlo često i suprotstavljaju. Zbog toga je svaka istorijska pojava o kojoj se govori protkana mnogim podacima koji su i međusobno kontradiktorni. To podrazumeva da se ništa ne može posmatrati u relaciji crno-belo. Po svemu, tako je i u događanjima u okupiranoj Srbiji 1941. godine.

Više od pola veka proslavljali smo 7.  jul kao Dan ustanka, kao dan početka oružane borbe naroda u Srbiji protiv okupatora, kada je u Beloj Crkvi Žikica Jovanović Španac ubio dvojicu pripadnika žandarmerije, narednika Bogdana Lončara i kaplara Milenka Brakovića. Slavili smo ovaj dan i posle raspada SFR Jugoslavije, sve do 2001, kada je ukinut odlukom Vlade Srbije.

Taj datum srpskog ustanka manje je određen istorijskim značajem događaja koji se zbio u ovom rađevinskom selu, već više činjenicom što je tri dana ranije Politbiro Komunističke partije Jugoslavije doneo odluku o početku borbi protiv okupatora i da se istakne istorijska uloga Josipa Broza, generalnog sekretara KPJ u tim događanjima.

Ti "ustanički pucnji", iako je žandarmerija bila u službi kvislinga Aćimovića, daleko su od značaja mnogih slobodarskih i antifašističkih akcija u leto te 1941, kada je srpski narod, kao i 27. marta, još jednom stavio do znanja Nemačkoj da ne prihvata ropstvo i njen "novi poredak". Na taj način su pucnji Srbina u Srbina trajno simbolizovali borbu između različito opredeljenih snaga u srpskom narodu.

MNOGO je dokumenata (izlišno je da ih ovom prilikom citiramo) koji dokazuju da u Beloj Crkvi, 7. jula 1941. nisu prvi put planule puške u Srbiji, posle neslavne kapitulacije Jugoslovenske kraljevske vojske. Da ironija bude još veća, do danas nije utvrđeno da li je Žikica Jovanović pucao iz pištolja, krateža ili karabina, a u izveštaju Komande žandarmerije ovaj događaj je zabeležen kao "slučajno delo i da je ubica nepoznat".

A dva dana pre odluke Centralnog komiteta KPJ o podizanju opštenarodnog ustanka, pet dana pre događaja u Beloj Crkvi, 2. jula 1941, prvi nemački vojnici pali su u zarobljeništvo srpskih ustanika. U Podgorini, u šumi Jautini zarobljeno je 14 Nemaca. "Svučeni do u gaće i košulje poslati su u Valjevo", zabeležio je Vasa Kazimirović. Ovu akciju je izvela oružana grupa partizana iz Podgorine koji su pripadali Valjevskom partizanskom odredu.

Pod velom misterije je četnički prepad na nemačku motorizovanu kolonu 28. maja 1941. kod sela Ljuljak u blizini Gornjeg Milanovca. Pouzdano se zna da je do njega uistinu došlo. "Nedeljama posle toga, ostaci spaljenih kamiona mogli su se videti u jarku kraj puta... " pisao je Dragoslav Stranjaković, predratni profesor istorije na Beogradskom univerzitetu, koji je uspeo da u Parizu objavi knjigu "Titov pokret i režim u Jugoslaviji 1941-1946." pod pseudonimom Branko Lazić.

Od odluke Vlade 2001. da se 7. juli ne slavi, Srbija koja je imala dva antifašistička pokreta, nema svoj dan početka antifašističke borbe. Ovo je prilika da podsetimo da je profesor Branko Petranović, još u doba "vunenih vremena" pisao da se "značajniji vojni događaj od onog u Beloj Crkvi zbio 31. avgusta, kada je nezavisni vojnočetnički odred potpukovnika Veselina Misite zauzeo Loznicu". Tog dana je oslobođen ovaj grad, u podnožju Gučeva i to jedan od prvih u porobljenoj Evropi. Istovremeno, to je bila i prva velika pobeda nad nacističkim okupatorom u Drugom svetskom ratu. Ustanici u Crnoj Gori su do tada vojevali protiv Italijana, a u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini protiv ustaša i nisu imali ratnih dodira sa Nemcima.

Tito u vreme Užičke republike, Foto "Vikipedija"

Posle dvočasovne žestoke borbe, nemačka posada koja je brojala 250 ljudi i bila odlično naoružana, kapitulirala je. Njih 17 je poginulo, a 96 je zarobljeno. Gubici srpskih ustanika su bili - osam poginulih i četiri ranjena. Svoj život na oltar slobode položio je i potpukovnik Veselin Misita, komandant jedinice koja je oslobodila Loznicu. U pripremi ove operacije učestvovali su pop Vlada Zečević i Ratko Martinović iz krupanjskog četničkog odreda, koji će docnije prići partizanima. Prvi će postati ministar u prvoj vladi, a drugi komandant Titove prateće čete. Možda je baš taj 31. avgust, sada kada su otklonjene sve ideološke prepreke, pogodan da se proglasi za Dan antifašizma u Srbiji.

KOMUNISTIČKA partija Jugoslavije do nemačkog napada na Sovjetski Savez držala se pasivno, plašeći se reakcija iz Kominterne, da eventualnim akcijama ne ugrozi sporazum o prijateljstvu između Moskve i Berlina. Napadom Nemačke na Sovjetski Savez menja se i njihov odnos prema okupatoru, ali ih njihova ideološka percepcija navodi na potpuno pogrešne procene ratnog razvoja događaja. Bili su uvereni da će Sovjeti najkasnije za dva meseca stići u Beograd. Na sednici CK KPJ, 22. juna u Molerovoj ulici u Beogradu, Tito naređuje da se dva puta dnevno štampa bilten o uspesima Crvene armije, a Milovanu Đilasu da organizuje grupu ljudi koja će u datom času preuzeti vlast u Beogradu. Zbog ove komunističke iluzije o brzom nemačkom slomu, prodoru sovjetske armije preko Karpata, izbijanjem na Dunav ili spuštanjem padobranaca, Titova prvobitna ideja bila da svoj glavni štab locira u Homoljskim planinama. Izdavao je čak i direktive da se krče polja za prizemljenje sovjetskih padobranaca.

Čuvenoj sednici Politbiroa CK KPJ koja je održana 4. jula 1941, u vili Vladislava Ribnikara, vlasnika i urednika "Politike", na Dedinju, prethodili su direktiva Kominterne od 1. jula 1941. i Staljinov govor od 3. jula. U direktivi Kominterne je stajalo: "Otečestveni rat koji vodi sovjetski narod protiv razbojničkog napada sa strane Hitlera jeste divovska borba na život i smrt od čijeg rezultata ne zavisi samo sudbina Sovjetskog Saveza, već i sloboda vašeg naroda. Kucnuo je čas kada su komunisti dužni podići narodnu otvorenu borbu protiv okupatora. Organizirajte, ne gubeći niti jedne minute, partizanske odrede i raspirite u neprijateljskom zaleđu partizanski rat".

Staljinov govor o borbi protiv okupatora u pozadini Istočnog fronta smatran je direktivom za komuniste.

KRVAVO kolo građanskog rata između partizana i četnika započelo je s jeseni 1941. Ideološki raskol nije mogao da se prevaziđe. I jedni i drugi su bili uvereni da je "istina" upravo na "njihovoj strani". Počeli su surovi obračuni, ubistva, raspirivanje mržnje. Za partizane četnici su bili "domaći izdajnici, sluge okupatora i velikosrpski fašisti", a za četnike partizani "izdajnici srpstva, ustaški zlotvori i komunistički bezumnici".

Međutim, u jeku presudne bitke na Neretvi, u prvoj polovini 1943, u kojoj su slomljena krila četničkom pokretu, desile su se neke gotovo nezamislive scene između krvavih i nepomirljivih protivnika.

Scena prva: Četnici odbijaju da pucaju na izmrcvarene i iznemogle partizane, izmešane sa ranjenicima, koji migolje preko srušenog mosta nabujale hercegovačke reke.

Scena druga: Partizani puštaju stotinak zarobljenih četnika, ne streljaju nijednog. Samo im drug Peko Dapčević drži vakelu što su izabrali pogrešnu vojsku.

Za "neverne Tome" to potvrđuju izveštaji pukovnika Petra Baćovića, komandanta Operativnih jedinica Istočne Bosne i Hercegovine, đeneralu Draži Mihailoviću, objavljeni u "Zborniku dokumenata i podataka u Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije". Baćović 13. marta izveštava Mihailovića: "Situacija na levoj obali Neretve je ozbiljna. Grupa kapetana Lukačevića, u kojoj je pored domaćih Bosanaca bilo i Crnogoraca, razbijena je i rasturena. Obe durmitorske brigade i Sandžaklije izdali su, jer su javno izjavili da neće da se bore protiv svojih sinova, sestara i braće koji se nalaze u redovima komunista...!

Pet dana kasnije, 18. marta Baćović Mihailoviću: "Ovog momenta vratilo se 10 Crnogoraca nikšićke brigade koji su bili zarobljeni kod boljševika. Oni pričaju: zarobljenih je 90 u noćnom napadu. Od svih zarobljenika pušteno je 10 starih. Ostale su zadržali.

Zarobljenike su vodili pred Peka Dapčevića koji ih je korio. Ubili nisu nikoga."

MNOGOBROJNI HICI NA OKUPATORA

NEPOSREDNO po kapitulaciji Kraljevine Jugoslavije, prvi hici na okupatora ispaljeni su 21. aprila 1941. u selu Donji Dobrić u Pocerini. Takođe, grupa vojnika koja nije htela da se preda oko 1. maja zametnula je kavgu sa jačim nemačkim odeljenjem kod Požege. Brojno jači i bolje naoružani Nemci su zarobili desetoricu vojnika i odmah ih streljali na licu mesta... I na planini Javor 16. juna 1941. vođene su bitke između nemačkih poternih odeljenja i srpskih vojnika. Ne bismo smeli zaboraviti i da su se seljaci iz sela Brčnar na Kopaoniku, 5. jula 1941. oružjem suprotstavili albanskim žandarmima i pripadnicima jedne nemačke jedinice stacionirane u Kosovskoj Mitrovici.

Preporučujemo

Društvo

0 0

STALjIN HTEO DA LIKVIDIRA TITA: Brozova sočna psovka i "život koji je odavno isplaćen" - zvali ga u Kijev

30. 06. 2022. u 08:12

Društvo

1 2

SUSRET SA ISTORIJOM - LEKINA ZABLUDA I TRAGIČNA SUDBINA: Kako je SDBi na Rankovićevoj sahrani primenjivao metode zbog kojih je smenjen

26. 06. 2022. u 19:00

Društvo

0 0

ŠTA JE ZAPRAVO BILO U KOVČEGU: Titova sahrana održana bez njegovog tela?

23. 06. 2022. u 16:10

Društvo

6 6

TITO JE HTEO DA IH UBIJE: Naučnici u Vinči ozračeni tokom rada na atomskoj bombi - zaprećeno im smrću ako progovore

21. 06. 2022. u 20:46

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije