STVARANJE DRŽAVE ZAPOČINJE PESMOM: Filip Višnjić i Vuk Karadžić u Klesanju naše istorije

NEPRAVDA koju činimo stvaraocima usmene umetnosti time što njihova dela, poput srpske epske poezije svrstavamo u narodne umotvorine, opstaje i pored svih modernizacija srpskog društva.

Poruke iz pesama Filipa Višnjića zaživele su u narodu , Foto Profimedija, Muzej "Vuka Karadžića", Muzej Srbije, Narodni Muzej, Dokumentacija "Novosti" i Vikipedija

Kao da je tek slovo jedini dokaz nečijeg autorstva i kao da emanacija duha nije nalazila hiljadama godina svoju potvrdu i bez zapisa.

Filip Višnjić je svakako jedan od najznačajnijih ne samo umetnika Prvog srpskog ustanka već i tvorac usmene, u stih uklesane istorije tih grandioznih zbivanja koja su iz korena menjala predugo tužnu istoriju srpskog naroda. Preciznost činjenica koje sa faktografskom tačnošću Filip Višnjić ugrađuje u svoje guslarske pesme čini da su te pesme autentični i važni dokumenti epohe.

Slavni guslar Filip Višnjić rođen je (prema podacima koje je o sebi dao Lukijanu Mušickom) oko 1767. godine u bosanskom selu Trnovi na razmeđi ravne Semberije i planine Majevice. Pre nego što je oslepeo od velikih boginja kao dete nagledao se turskog zuluma u rodnoj kući ugledne porodice Vilića. Kada je turski bes zatro kuću Vilića, Filip je sa majkom Višnjom, mladom udovicom, po kojoj će uzeti prezime, prešao u novi dom i drugo selo. Zapostavljen od svih u svojoj novoj porodici, mali slepi dečak je rano došao u dodir sa guslama koje će promeniti njegov gorki život. Kao u bajci, kada mladi junak pronalazi čarobni mač i daroviti Filip je uzevši u ruke svoje pesničko oružje ne samo promenio svoj život, već i snažno uticao na živote i sudbine mnogih drugih nesrećnih ljudi. Za Srbe nije bilo pesme bez gusala. I to kakve pesme, prkosne i rodoljubive koja je već svojim tonom uz odsjaj ognjišta uzburkavala krv i svest srpske raje. Nije bez prekora zabeležio turski hroničar toga doba da se "raja manje bunila đe su gusle i pjesma Kaurima branjeni". Postavši nešto posebno, svestan da je istina ono što on ispeva i otpeva putovao je neumorno od sela do sela, neustrašivo budeći zamrlo rodoljublje u naplašenim srpskim seljačkim dušama. [...] Uporan da baklju bune raznosi gde god ima Srba Filip Višnjić je prošao velik deo Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Srbije i Panonije...

Vuk Kardžić oko 1850. godine , Foto Profimedija, Muzej "Vuka Karadžića", Muzej Srbije, Narodni Muzej, Dokumentacija "Novosti" i Vikipedija

Narod je tada očekivao svog "pjevača" sa osobitim uzbuđenjem. Danima je ispred njega putovao glas da peva zabranjene pesme koje su krepile nadolazeću hrabrost u vremenima buna i tako palile iskru zamrle srpske slobode...Kako je zabeležio Vuk Karadžić, većinu važnih Višnjićevih pesama koje se tiču događaja u Prvom srpskom ustanku i događanjima vezanim za ustanak, spevao je on sam, i, što je važnije, poente i poruke tih pesama, koje su potom zaživele u narodu kao ideja i istina, bile su njegovo delo.

"SRPSKI HOMER", kako s pravom možemo zvati Filipa Višnjića, bio je ujedno i duh i jezik srpske revolucije. Svestan svoje odgovornosti služio se u svojim pesmama što je više mogao istinom svestan da je ona najbolje oružje za podsticanje na velika dela. [...]

Izdržavao se milostinjom i prošnjom. Retki su bili oni koji su poput Stojana, vojvode mačvanskog, shvatali veliki značaj Filipa Višnjića kao agitatora. Višnjić je i sam bio učesnik velikih zbivanja, recimo u vojnoj opsadi pobunjene Loznice 1810. kada je jedva preživeo turski masakr malobrojnih branilaca, a koje je svojom pesmom bodrio nedeljama i pre i posle dolaska Karađorđa i njegove vojske. Vuk Karadžić nije zapisao nijednu Višnjićevu pesmu koja je nastala pre ustanka, pa stoji pretpostavka da on možda pre "vostanija srbskog nije jednu pesmu sam sočinio", kako uostalom beleži nakon razgovora sa njim 1817. godine u sremačkom manastiru Šišatovac i Lukijan Mušicki... Tek kada je ustanak izbio, Višnjićevo rodoljublje je Višnjića pretvorilo od interpretatora u kreatora pesama, a time i u istinskog glasnika bune... Ako nije bio u svakoj važnijoj bici, nakon nje je skupljao podrobne podatke o učesnicima i toku bitke, čak i o tome kako su bili obučeni i srpski i turski akteri krvavih bojeva i kakvi su im bili konji. Danas to predstavlja izvanredan izvor za rekonstrukciju tih događaja. Samo ono što je od Višnjićevog dela zabeležio Vuk Karadžić iznosi preko 5.000 stihova. Oni su, zajedno uzev, ponajviše slika njegove epohe, čak i onda kada u njima on peva o starim junaštvima i junacima jer su i te pesme bile u funkciji podizanja i održanja ustaničkog duha u njegovom prostoru i vremenu . [...]

* * * * * * * *

DAR ZA MEMORISANjE LIČNOSTI I DOGAĐAJA

MOTIVI ZA USTANAK su Višnjićevim gudalom pažljivo sabirani, i odabrani tako da počinju od Maričke i Kosovske bitke pa sve do seče knezova koja je tek važan povod za dotad najveću srpsku bunu protiv turske vlasti i zuluma. Uzroci za pobunu se kod Višnjića prepoznaju kao dublji i daju se svesti na tri reči: volja za slobodu. Slobodu od zuluma, harača, ropstva svakolika. Niko bolje od Višnjića koji je prokrstario drumove srpskih krajeva nije mogao tačno znati šta to tišti srpsku raju.

Isto tako, zapanjuje Višnjićev realizam koji čak i u trenucima najvećeg ustaničkog zanosa Drinu i dalje vidi kao granicu između Bosne i Srbije - "Drino vodo, plemenita međo izmeđ Bosne i izmeđ Srbije", granicu koja se može i mora prelaziti i radi rata i radi mira, ali kao i sve velike vodene prepreke ostaje granicom dok je "mnozi mosti" ne obesmisle. [...] I odista, Srbi u Semberiji pod vođstvom kneza Ive od Semberije, inače Višnjićevog dobrog prijatelja, podigoše zajedno sa Karađorđevim borcima 1809. ustanak protiv Turaka. U njemu je učestvovao i Filip Višnjić i po slomu ustanka zajedno sa velikim zbegom naroda se prvo nastanio u Mačvi, pa potom trajno u Sremu.

Ivan Knežević, poznatiji kao Ivo od Semberije , Foto Profimedija, Muzej "Vuka Karadžića", Muzej Srbije, Narodni Muzej, Dokumentacija "Novosti" i Vikipedija

Osim toga, mnogi likovi ne samo glavnih, već i marginalnih junaka su ostali da žive u našem pamćenju zahvaljujući Višnjićevom daru za memorisanje ličnosti i zbivanja, kao i njegovom osećanju za pravdu koje se iskazivalo i u nemalom davanju prostora u njegovim pesmama manje bitnim likovima ustanka, neretko prostim borcima koji su učinili po koje veliko delo koje bi inače bilo pripisano njihovim starešinama. [...] Iz ratnih pohoda, a još više iz poseta Turcima, Filip Višnjić se vraćao bez prstiju i sa brazgotinama po licu kada bi Turci spoznali da želi da ih upozna da bi ih potom mogao bolje da opeva mrtve.

POŠTO SU SE USTANICI malo služili perom, velika je zasluga Filipa Višnjića što je živo i zanimljivo memorisao događaje, a Vuka Karadžića zato što je zapisao Višnjićeve stihove.

No, u tim stihovima ima i podosta kritike na račun kukavičluka i grešaka srpskih glavešina. Zadugo još niko sem Višnjića neće tako slobodno izricati tako britke osude štetnog ponašanja lidera srpske revolucije 1804. godine koje Višnjić najčešće prati rečima "Šta činite, da vas Bog ubije?".

Jedan od razloga za toliku Višnjićevu slobodu reči je sadržan i u demokratičnosti koja je krasila Prvi srpski ustanak. Milorad Panić - Surep dobro primećuje u svojoj studiji o Višnjiću da se tako o Milošu u Drugom ustanku ne bi smelo pevati.

Filip Višnjić je u ime svoje pesničke slobode imao i pravo na razočarenje, i iako se nakon propasti ustanka skućio u Sremu među poštovaocima njegove pesme na Fruškoj gori u selu Grk, gorak zbog kraha ustanka odbijao je da tu mirno živi, iako je po prvi put bio valjano skućen i najzad bio zajedno sa svojom decom, te je, i pored toga što je dobio taljige i konja da se izdržava, punih sledećih dvadeset godina, od 1813. pa sve do 1834. nastavio sa svojim putovanjima. Površnom posmatraču bi se moglo učiniti da je reč o lutanjima, a zapravo se radilo o nastavku guslarevog sna, o ponovnom udelu u povezivanju kostiju i tkiva razbijenog srpskog nacionalnog tela pomoću guslarsko-drumskih niti radi uzdizanja posrnule srpske revolucije.

Kada je u 67. godini života umro i sahranjen u svom sremskom selu, Filip Višnjić je već bio legenda, ali samo u narodu. Novi vladari Srba nisu mnogo marili za njega. Srmom okovane velike gusle Višnjićeve su istrulile zadenute za rog stare kuće, a gudalo koje je mamilo uzdahe i žarilo krv je prodato za par forinti.

Preporučujemo

Društvo

0 1

ZAŠTITA IZ MOSKVE NIJE STIGLA: Strah nove vlasti od formiranja Seljačkog narodnog bloka

16. 09. 2023. u 07:00

Društvo

0 0

CRNOGORCI LINČUJU NARODNOG POSLANIKA: Suđenje Dragoljubu Jovanoviću jedno od najvećih nepravdi u Brozovoj Jugoslaviji

15. 09. 2023. u 07:00

Društvo

0 5

TITO ODLUČIO DA BARANjA PRIPADNE HRVATSKOJ: Levičar koji nije mogao sa komunistima, ali nije hteo protiv njih

14. 09. 2023. u 07:00

Društvo

0 0

ZATVOR I PROGONSTVO ZBOG SUPROTSTAVLjANjA REŽIMU: Čovek koji je život posvetio idejama razvoja sela i zadrugarstva

13. 09. 2023. u 07:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije