KROZ DAHAU PROŠLI PATRIJARH GAVRILO, VLADIKA NIKOLAJ, STEVO ŽIGON: Navršila se 91 godina od osnivanja prvog nacističkog logora smrti

DESETOG marta 1933. godine, 16 kilometara severozapadno od Minhena, uspostavljen je prvi koncentaracioni logoru u nacističkoj Nemačkoj - Dahau.

Foto: Wikipedia

Vođa SS odreda (Schutzstaffel) i načelnik minhenske policije Hajnrih Himler obelodanio je tog dana da je počeo sa radom "prvi koncentracioni logor za političke zatvorenike", kojih je bilo 5.000. Vremenom, ovo će postati jedan od mnogih nacističkih logora smrti koji su u narednih 12 godina odneli milione života.

Konclogor u Dahauu bio je smešten na prostoru napuštene fabrike municije, u blizini srednjovekovnog grada. Njegovu osnovnu organizaciju, raspored i planove zgrada projektovao je komandant Teodor Ajke i model je primenjen na ostale logore, uključujući Aušvic- Birkenau.

U početku su bili zatočeni mahom nemački komunisti, sindikalci i socijaldemokrate, a zatim i kriminalci, Jehovini svedoci, Sinti i Romi, a zatim i Jevreji. Kroz njega je prošlo više od 200.000 logoraša, od kojih je desetine hiljada ubijeno ili su umrli od bolesti, gladi i iscrpljenosti. Početkom 1945. izbila je epidemija tifusa, neposredno pre evakuacije, od koje je preminuo veliki broj najslabijih.

Oko 6.000 zatočenika bilo je i sa prostora okupirane Kraljevine Jugoslavije, mahom srpske narodnosti.

U Dahauu su bili zatočeni patrijarh Gavrilo, episkop Nikolaj Velimirović, general Vojske Kraljevine Jugoslavije Mihajlo Nedeljković (nije preživeo), univerzitetski profesor dr Vladeta Popović, diplomata i generalni konzul Radovan Šumenković, violinista Vlastimir Pavlović Carevac, španski borac Simo Čučković, istaknuti glumac i reditelj Stevo Žigon i drugi. Žigon je u Dahauu bio dve godine i tu naučio nemački jezik, koji će mu kasnije pomoći u brojnim ulogama.

Foto: Wikipedia

Zatočenici su prinudno radili u fabrici BMV-a u Minhenu i proizvodili delove za oružje. Nad njima su vršeni i medicinski eksperimenti. Pored krematorijuma, odvojene zidom i malim vrtom, bile su kuće za SS oficire i članove njihovih porodica.

U ranim jutarnjim satima, 29. aprila 1945. godine, logor je oslobodila "Dugina divizija" Sedme američke armije. SAD vojnici zatekli su stravične scene: stotine leševa u barakama i otvorenim vagonima teretnih vozova, izgladneli, tifusari...

Čuvena reporterka Marta Gelhorn, velika ljubav i supruga slavnog pisca Ernesta Hemingveja, napisala je da su "iza žice i električne ograde sedeli skeleti na suncu i međusobno jedni drugima trebili vaške. Svi su jednako izgledali, kao da je neko izbrisao izraze na njihovim licima i starost." Primetila je i da se oko "drugih skeleta", u hodniku, "širio miris bolesti i smrti". Na njihovim glavama samo "žućkasta, čekinjava koža, zategnuta preko kostiju".

Oni koji su mogli da govore, otkrili su joj da su radili satima, gotovo bez ikakve hrane, i živeli u pretrpanim barakama, koje nisu provetravane, pa su se bolesti brzo širile.

Zatečene nacističke čuvare američki vojnici su streljali uz naređenje: "Nema uzimanja zarobljenika". Taj čin smatra se jedinom odmazdom za Dahau.

Dahau je bio pretposlednji oslobođeni logor. Poslednji je bio Mildorf, takođe kod Minhena, početkom maja.

Beogradski Muzej žrtava genocida u svojim zbirkama raspolaže nekim eksponatima nastalim u Dahauu, kao i modelom središnjeg memorijalnog spomenika, čiji je autor bio istaknuti jugoslovenski i evropski vajar Nandor Glid.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije