DŽERUZALEM POST: Moše Pijade – važna ličnost u borbi protiv istorijskog revizionizma

DžERUZALEM Post posvetio je veliku pažnju Moši Pijadi, istorijskoj ličnosti čiji su lični gubici tokom Holokausta bili ogromni, budući da je većina njegove porodice, uključujući braće i sestre, ubijena u koncentracionim logorima. U tekstu se ističe da je Pijade i danas važan u borbi protiv istorijskog revizionizma.

Foto Stevan Kragujević

Pod naslovom „Zaboravljena ličnost u zemlji koja više ne postoji: život i vreme revolucionarnog umetnika Moše Pijadea, od četkice do politike“, Džeruzalem Post podseća da je Pijade poticao iz ugledne trgovačke porodice sefardskog, jevrejskog porekla.

Opisujući njegov život od najranijih dana, u kući u kojoj se isticala višejezičnost, a deca rasla govoreći srpski, španski i nemački, zatim interesovanja za slikarstvo i umetnost, zahvaljujući najstarijem bratu Davidu, koji je podstakao njegove umetničke sklonosti, list navodi da se Pijade tokom školskih dana pridružio književnoj grupi Nada, i tada se rađa interesovanje za socijalističke ideje.

Zanimljivo je da je Pijade na njegov 14. rođendan, 1903. godine, umesto slatkiša, poklonio je sebi primerak „Kapitala“ Karla Marksa, ispisavši na prvoj strani:

- Ovu knjigu Moša Pijade poklanja sebi na svoj rođendan, 22. decembra 1903. godine, Beograd.

Pijade je nastavio studije umetnosti, do 1906. preselio se u Minhen, ali nakon što je njegov otac bankrotirao, nastali su finansijski problemi pa je prerano prekinuo formalno obrazovanje. Posle Minhena, boravio je u godinu dana u Parizu, pa u Bretanji, a u Beograd se vratio 1910. godine, kada je postao novinar, što je bio početak njegovog intelektualnog i političkog puta.

- Odrastao je u prilično dobro postavljenoj porodici, ali ga je zapravo stariji brat David usmerio ka levičarskim avangardnim idejama tog vremena - kaže srpski konzul u Izraelu Aleksandar Nikolić i dodaje da ga je to transformisalo od radoznalog, intelektualnog slikara u nekoga ko je upoznao marksističke ideje, a kasnije postao i jedan od najvažnijih prevodilaca dela poput Marksovog „Kapitala“.

Kada je počeo Prvi svetski rat prijavio se kao dobrovoljac u srpsku vojsku, ali je odbijen, iz Ohrida gde je do tada živeo vratio se u Beograd, ali se selio u Ćupriju, pa u Valjevo.

Nakon rata, pokreće dnevni list „Slobodna reč“ u Beogradu, a do 1920. aktivno je sarađivao u novinama Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) „Radničke novine“ i te godine se zvanično pridružio KPJ. Godinu kasnije pridružio se Izvršnom komitetu KPJ nakon hapšenja njenih članova usred gušenja komunističkih aktivnosti.

Radio je na širenju socijalističkih ideja uprkos čestim zabranama. Pridružio se levičarskoj frakciji KPJ, zalažući se za lenjinizam i boljševizam, a pošto je imao zadatak da vodi podzemnu štampariju u Beogradu, proizvodio je komunističku literaturu, poput časopisa „Komunist“.

Vlasti su to otkrile 1925. godine, pa je Pijade uhapšen i osuđen na 12-ogodišnju zatvorsku kaznu za „protivdržavne aktivnosti“, koja je kasnije produžena za dve godine zbog nastavka njegovog aktivizma dok je bio u zatvoru.

- S obzirom da je praktično cela stara garda KPJ stradala u Staljinovoj ’Velikoj čistki’ između 1936. i 1939. godine, Pijade je bio među retkim članovima Titovog rukovodstva koji su početkom dvadesetih godina, pre trijumfa Staljina, imali dodira sa izvornim idejama lenjinizma i njegovom idejom ’socijalizma’ - primetio je istoričar Stefan Gužvica.

U zatvoru će sresti Josipa Broza Tita i sa njim se zbližiti.

- Kao zatvorenik, Tito je bio zadužen za malu elektranu koja je proizvodila struju. Tito je po zanimanju bio električar, a Pijade mu je bio pomoćnik i tu su se upoznali. To su bila vremena kada je Pijade bio veoma poznat zatvorenicima kao prevodilac. I tako je zapravo postao poznat. Zaista su posvetili ovaj period svog života stvaranju intelektualne baze za komunistički pokret. Tu je preveo ’Kapital’ na srpsko-hrvatski i ’Komunistički manifest’, što je bio njegov veliki doprinos, ne za intelektualnu, već za teorijsku perspektivu nižeg nivoa komunističkog pokreta - naveo je Nikolić.

Nakon oslobođenja u aprilu 1939. godine, Pijade je nastavio sa političkim aktivnostima, ali je više puta hapšen. Na Petoj konferenciji KPJ 1940. Pijade je izabran u Centralni komitet, učvršćujući svoju ulogu u partijskom rukovodstvu. Nakon toga usledilo je kratko zatočenje u koncentracionom logoru Bileća i još jedno zatvaranje početkom 1941. Pušten je samo nekoliko dana pre invazije sila Osovine na Jugoslaviju u aprilu 1941. godine.

Tokom Drugog svetskog rata Pijade, tada u 50-im godinama, bio je ključan u organizovanju administrativnih i propagandnih napora jugoslovenskih partizana. Nakon nacističke invazije u aprilu 1941, Pijade se preselio u Crnu Goru, gde je predvodio ustanak pod vođstvom komunista protiv okupacije u julu 1941.  Do kraja 1941. Pijade se pridružio glavnom partizanskom štabu, fokusirajući se na organizovanje snabdevanja i upravljanje oslobođenim teritorijama, a ne na vojnu strategiju.

Njegovi lični gubici tokom Holokausta bili su ogromni, a većina njegove porodice, uključujući braću i sestre, ubijena je u koncentracionim logorima.

Postao je ključna ličnost u organizovanju Antifašističkog veća za narodno oslobođenje Jugoslavije (AVNOJ), koji je bio njegov potpredsednik nakon njegovog drugog zasedanja u Jajcu 1943. godine. Takođe, predvodio je stvaranje Tan‌juga, partizanske novinske agencije, kako bi pridobio međunarodnu podršku za partizansku stvar.

Posle rata, Pijade je postao centralna ličnost u političkoj rekonstrukciji Jugoslavije pod Titom.

Prvobitno imenovan za značajne uloge u izradi nacrta socijalističkog ustava Jugoslavije, ubrzo je uzdignut na pozicije koje su učvrstile njegov uticaj. Njegov mandat na mestu potpredsednika Savezne skupštine pokazao je njegovu zakonodavnu oštroumnost, dok je kasnije imenovanje za predsednika Savezne narodne skupštine označilo zenit njegove političke karijere.

Kao predsednik jugoslovenske skupštine, Pijade je igrao ključnu ulogu u oblikovanju politika koje su imale za cilj harmonizaciju raznolikog etničkog i političkog tkiva Jugoslavije, komplikovane federacije nekoliko država i naroda. Bio je uporni zagovornik samoupravnog sistema, koji je ekonomsku i političku moć preneo na radnike, što je obeležje Titovog socijalizma.

Njegovi diplomatski napori, posebno nakon raskola Tito-Staljin, naglasili su njegovu privrženost nezavisnosti Jugoslavije od sovjetske dominacije, držeći se marksističkog okvira.

- Te godine posle Holokausta i posle oslobođenja zemlje bile su kritične. Pijade je imao ogromnu moć, ne možemo ni zamisliti koliko je bio moćan. Imao je Titovo poverenje gotovo bezgranično - opisao je Nikolić.

Pijade je bio i prvi potpredsednik vlade i, tokom vremena u zenitu jugoslovenske politike, zagovarao je politiku usmerenu na modernizaciju jugoslovenskog kulturnog i obrazovnog sistema, obezbeđujući da odražavaju socijalističke vrednosti, istovremeno prihvatajući raznovrsno nasleđe regiona.

- Njegovi spisi i govori tokom ovog perioda otkrivaju vođu duboko uloženog u balansiranje između ideologije i pragmatizma. Bio je član Centralnog politbiroa, pozicija koju je malo ko mogao da ostvari, tako da je bio najviši partijski lider na nacionalnom, saveznom, a ne samo pokrajinskom nivou -  rekao je Nikolić.

Predvodio je brojne parlamentarne delegacije, uglavnom širom Evrope. Ne samo da je bio lojalan Titu i odan komunista, već je i predstavljao zemlju na veoma dostojanstven način, jer je govorio toliko jezika. On je mogao da vodi razgovor i o umetnosti, poeziji i književnosti.

- On je bio veoma zainteresovan za promovisanje bolje slike o Jugoslaviji, posebno nakon otcepljenja od Staljina i Sovjetskog Saveza 1948. godine, što je bilo ključno za Jugoslaviju. Zbog toga je bilo važno imati što bolje odnose sa SAD, Velikom Britanijom i Francuskom ili drugim važnim zapadnim zemljama - istakao je Nikolić.

Dok je bilo jedinstva među evropskim Jevrejima koji su se našli na vlasti u socijalističkim zemljama tokom 20. veka, Pijade nikada nije bežao od svojih jevrejskih korena. Dok su ruski revolucionari, poput Lava Trockog, Leva Kamenjeva i Grigorija Zinovjeva odbacili svoje nasleđe zbog verovanja u komunizam, Pijade, iako nije bio religiozni Jevrejin niti član zajednice, nikada nije javno krio svoju veru i komunicirao je sa ostatkom zajednice razorene Holokaustom.

- Nikada nije poricao svoje korene, ali je imao i privilegiju da pomogne kada je Jevrejima bilo tako teško da nekako povrate živote. A najvažnije pitanje jevrejske zajednice kasnih 1940-ih bilo je, naravno, mogućnost dobijanja dozvole za ’aliju’, to jest naseljavanje u kasniju državu Izrael - ukazao je Nikolić.

Posle Drugog svetskog rata i usred obnove Jugoslavije kao socijalističke države, mnoge jevrejske porodice su odlučile da počnu ispočetka negde drugo umesto da se presele u zemlju koja se još uvek bori sa posledicama građanskog rata i holokausta.

Između 1948. i 1952. godine, više od 8.500 jugoslovenskih Jevreja – otprilike polovina preživelih Holokausta u regionu – emigriralo je u novoosnovanu državu Izrael u četiri značajna talasa.

Ova grupa se pridružila manjem kontingentu jugoslovenskih Jevreja koji su stigli u Palestinu pre sticanja nezavisnosti Izraela. U međuvremenu, drugi su se odlučili da emigriraju u zemlje kao što su Sjedinjene Države, Kanada ili delovi Evrope.

Među Jevrejima koji su odlučili da ostanu u Jugoslaviji, mnogo je bilo bivših partizanskih boraca ili pojedinaca koji su se venčali pre, tokom ili posle rata.
Oni sa jakim cionističkim idealima ili vezama sa jevrejskim identitetom bili su skloniji odlasku, dok su oni koji su duboko povezani sa socijalizmom ili Jugoslavijom često birali da ostanu.

Međutim, ostanak nije nužno značio povratak u svoja predratna rodna mesta; mnogi su obnovili svoje živote u novim regionima unutar zemlje, prilagođavajući se posleratnoj stvarnosti.

Akcije Moše Pijade u pomaganju Jevrejima u Jugoslaviji, često protiv značajnog suprotstavljanja, istakle su njegovu humanost i razumevanje jevrejske nevolje, uprkos njegovoj posvećenosti ateističkom i socijalističkom pogledu na svet.

- Lično, veoma sam srećan što sam radio sa pojedincima koji su imali direktan kontakt sa njim - priznaje Nikolić, koji je u mladosti proveo vreme kao rukovodilac Odeljenja za jevrejske studente i omladinu Saveza jevrejskih opština Jugoslavije (FJCI), dovodeći ga u kontakt sa članovima zajednice koji su bili u kontaktu sa Pijadeom, kao što je Lavoslav Kadelburg, predsednik FJCI.

- Rekao bih da je za nas, kao Jevreje, najdragoceniji izvor ono što je o njemu pisao David ‘Dača’ Alkalaj. Alkalaj i Kadelburg su više puta lično išli kod Pijadea da ga pitaju za njegova razmišljanja ili njegove sugestije o tome kako se nositi sa najkritičnijim aspektima jevrejskog života. Pijadea su prikazali kao veoma pristupačnog, jednostavnog čoveka sa mnogo strpljenja za njih i istinske spremnosti da pomogne. Pijade je, ideološki gledano, bio komunista. Nikada nije bio član jevrejske zajednice -  naveo je Nikolić.

Postoji, međutim, jedna izvanredna fotografija s kraja 1944. godine. Beograd je oslobođen od nacista u oktobru 1944. godine, tako da fotografija mora biti iz novembra ili decembra te godine. Prikazuje Mošu Pijadea, u punoj partizanskoj vojnoj uniformi, kako prisustvuje ceremoniji u beogradskoj sinagogi, poznatoj i kao sinagoga Sukat Šalom.

Za takvog idealističkog komunistu prisustvovanje ceremoniji u sinagogi u partizanskoj uniformi pokazuje duboku složenost Pijadeovog identiteta.

Pijade se 15. marta 1957. vraćao u Jugoslaviju preko Pariza iz Londona, gde je vodio razgovore kao vođa jugoslovenske parlamentarne delegacije. On i njegova supruga boravili su u rezidenciji jugoslovenskog ambasadora u Francuskoj Aleša Beblera. Kasnije tog dana razboleo se. Njegovo stanje se pogoršalo, a u 18.15 Pijade je proglašen mrtvim. U Jugoslaviji je proglašena petodnevna žalost.

- On je zapravo bio jedini komunistički vođa kome je Tito lično govorio na sahrani. Neverovatno je. Tito je išao peške i čak je stajao pored kovčega u saveznoj skupštini. Tito je prvi stajao tamo. Bila je to iskrena tuga - rekao je konzul Nikolić.

Pijadeova smrt u Parizu 1957. označila je kraj jedne ere. Ulice, škole i spomenici širom Jugoslavije nosili su njegovo ime kao svedočanstvo o njegovom doprinosu. On je i dalje jedan od retkih jugoslovenskih političara koji i dalje imaju ulice i škole u svoje ime.

- Moše Pijade je bio pravi, idealistički komunista, bez ikakvog konformizma i bez oportunizma. Platio je tako što je 14 najboljih godina svog života bio u zatvoru. Danas je opšte osećanje prema Pijadeu negde između opšteg osećanja prema komunističkom rukovodstvu, ali rekao bih da ima mnogo više, ako ne simpatije, onda empatije prema njegovom sećanju nego prema drugim komunistima, što je veoma lepo za Srbiju, da čak i u ovom slučaju uvek na neki način postoji slaba tačka za jevrejsku zajednicu. On je danas veoma važan u borbi protiv istorijskog revizionizma -  naglasio je Nikolić.  

Od slika do političkih strategija, Pijade je otelotvorio složenost jugoslovenskog puta kroz monarhiju, rat i socijalizam. Njegova posleratna karijera učvrstila mu je mesto ključnog arhitekte grofa pokušaja socijalističkog eksperimenta, čak i kada njegove metode i ideologije izazivaju debatu.

Život Moše Pijadea služi kao moćna prizma za razumevanje seizmičkih pomeranja i ideoloških borbi Evrope 20. veka i prikazuje turbulentna vremena koja je kontinent preživeo, zaključuje Džeruzalem post.

(Džeruzalem post)

BONUS VIDEO: TITOVA VILA OD 50 MILIONA DOLARA: Pogledajte kako izgleda jedna od najstarijih vila u Njujorku

Preporučujemo

Ostali sportovi

0 0

PREMINULA NAJSTARIJA OSVAJAČICA OLIMPIJSKE MEDALjE! Zbog jevrejskog porekla izbačena iz tima, preživela pakao i dočekala 104 godine

03. 01. 2025. u 08:58

Panorama

0 0

Sedam jevrejskih pravila kako da uvek imate novca

18. 12. 2024. u 19:57

Panorama

0 0

ZA JEVREJE JE DRUGI MOJSIJE: Pre 820 godina preminuo filozof, teolog i lekar Majmonid

13. 12. 2024. u 06:30

Panorama

0 0

KAKO DANAS IZGLEDA TITOV SIN: U penziju otišao kao hrvatski diplomata, živi van očiju javnosti, a ćerka je njegovo najveće bogatstvo (FOTO)

02. 01. 2025. u 17:07

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije