PILOTI KOJI SU JURIŠALI U SMRT: Jedan jugoslovenski na 10 nemačkih aviona

NAVRŠAVA se osam decenija od Aprilskog rata i vazdušnih napada na Beograd u kojima je grad bio razoren i u kojima je poginulo više hiljada ljudi.

Foto: S.Babović

Život za odbranu grada dalo je 11 pilota. Oni su se, zajedno sa ostalim jugoslovenskim vazduhoplovcima, hrabro suprotstavili rojevima nemačkih aviona koji su nadirali. Izvori sa nemačke strane navode da je tako brutalan napad bio posledica Hitlerovog besa i želje za osvetom.

Pre tačno 80 godina, ujutru 6. aprila 1941. godine, Beogradom su "jaukale" sirene za vazdušnu opasnost, a buka motora stotina nemačkih aviona najavila je razaranje grada.

Čuveni autobus firme "Krstić i sin" iz filma je izmišljen, ali može da bude simbol, jer završava u dimu i plamenu, kao i grad u koji je krenuo.

Prema nekim podacima, prestonica današnje Srbije bombardovana je 44 puta u istoriji. Zbog nekih ruševina u gradu, koje su vidljive kao posledica novijih bombardovanja, možda nam nije toliko teško da shvatimo da su ulice kojima danas hodaju milioni ljudi tog kobnog proleća 1941. izgledale potpuno drugačije.

Međutim, pravu sliku o događajima tokom Aprilskog rata nije lako zamisliti, jer je prošlo mnogo vremena, izmenjale su se ideologije, a kada je reč o konkretnoj slici – samo bombardovanje nije zabeleženo na video-snimcima, iako su se u nekim dokumentarnim filmovima snimci drugih akcija prikazivali kao autentični snimci bombardovanja Beograda.

Doprinos zaokruživanju pogleda na uništenje grada 1941. godine pruža knjiga "Bitka za Beograd – april 1941" Aleksandra Ognjenovića i Đorđa Nikolića u izdanju Službenog glasnika.

ZAŠTO JE 6. APRIL GURNUT U ZABORAV

Autori smatraju da smo zaboravili 6. april i da bi taj dan neki drugi narodi obeležavali kao "Hristovo vaskrsnuće". Oni postavljaju pitanje ne zašto se bombardovanje desilo, već zašto je gurnuto u zaborav?

Dušan M. Babac u predgovoru knjige ističe da je do danas ostala iskrivljena slika o Aprilskom ratu, da je Jugoslovenska vojska bila zastarela i zaostala rigidna institucija.

Kada se govori o učinku jugoslovenskih vazduhoplovaca u odbrani neba, dodao je da bi to trebalo porediti sa iskustvima Poljske, Francuske, pa čak i čuvenog RAF-a u prvoj fazi rata.

Smatra da je među oficirima i vojnicima mnogo onih koji zaslužuju počast i koji su nepravedno zaboravljeni.

"Njihova borba nije bila besmislena, oni su u nju uložili sve i položili svoje živote na oltar slobode. Njihove kosti nisu u blistavim mauzolejima i grobnicama. Manje-više, sahranjeni su tamo gde ih je zadesila smrt", napisao je Babac.

IMENA KOJA NEDOVOLjNO ČESTO POMINjEMO

A ko su heroji odbrane Beograda koji su 6. aprila poleteli u susret nemačkim avionima?

Nažalost, njihova imena danas malo ko zna. Čak i kad hodaju Zemunskim kejom i kad prolaze pored Spomenika pilotima braniocima Beograda, ljudi često ne znaju šta on predstavlja, a dešavale su se i krađe bronzanih slova.

U knjizi "Bitka za Beograd – april 1941" stoje biografije 11 poginulih pilota sa fotografijama. To su: Miloš Žunić, Miho Klavora, Živica Mitrović, Dušan Boričić, Jovan Kapešić, Dobrica Novaković, Branislav Todorović, Karlo Štrbnek, Milutin Petrov, Milivoje Bošković, Vladimir Gorup. Tu je i spisak šestorice ranjenih.

Za odbranu Beograda bila je zadužena elitna jedinica – Prva vazduhoplovna lovačka brigada, posebno njen 6. lovački puk sa bazom na Aerodromu "Beograd" u Zemunu.

Šestog aprila, puk je imao 43 lovca "meseršmit BG 109E-3A", kao i šest aviona jugoslovenske proizvodnje "rogožarski IK3". Međutim, neki avioni su bili oštećeni i na popravci, pa brojno stanje treba uzeti s određenom rezervom. U knjizi se navode podaci i o određenom broju aviona na drugim aerodromima i jedinicama.

S druge strane, bila je nemačka 4. vazduhoplovna flota, uključujući komande Grac i Arad sa ukupno oko 500 aviona. Ozbiljna upozorenja o napadima stizala su od obaveštajnih oficira u gradovima Evrope i najavljivala su siguran opšti napad na Kraljevinu Jugoslaviju.

Za vreme Aprilskog rata, puk je imao oko 300 avio-poletanja sa nepoznatim brojem časova leta. Međutim, i pored žrtava i velikog zalaganja pilota, najgore se nije moglo sprečiti, ističu Ognjenović i Nikolić.

Nemačke bombarderske formacije su uvek bile štićene velikim brojem lovaca, ali jugoslovenski piloti se nisu plašili da uđu u borbu. U pojedinim situacijama odnos snaga u vazduhu bio je čak 10:1 u korist neprijatelja.

Uprkos tome, jugoslovenski piloti uspeli su da obore znatan broj nemačkih aviona 6. i 7. aprila. Ne zna se tačno koliko, ali se broj procenjuje između 40 i 50, zavisno od izvora.

Foto Privatna arhiva

KOLIKO JE BEOGRAD BIO RAZOREN

Posledice bombardovanja Beograda bile su katastrofalne. Grad dugo nije mogao da se oporavi, a pitanje je da li ijedno mesto može da prevaziđe toliko razaranje. Konkretni podaci o obimu štete su različiti u zavisnosti od izvora.

Autori knjige "Bitka za Beograd – april 1941" ističu da se često čuje pitanje šta je istina o bombardovanju Beograda – "delimično proučeni izvori ne mogu da daju potpun odgovor, naročito kada je u pitanju broj žrtava".

Kaže se i da se najverovatnije do tačnih podataka nikada neće ni doći. Prema podacima Komunalnog preduzeća za pogrebne usluge Beograda, od aprilskog bombardovanja na Novom groblju je sahranjeno 2.007 osoba (646 identifikovanih žrtava i 1.361 neidentifikovana). Nepoznat broj poginulih ostao je ispod ruševina.

Značajan dokument koji pruža određene podatke je zvaničan izveštaj o bombardovanju pukovnika Tusena, vojnog atašea pri nemačkom poslanstvu u Beogradu.

On je na početku izveštaja istakao da "vazdušni napad na Beograd nije bio toliko vezan za vojne operacije, koliko je upravo imao za cilj da parališe glavni grad zemlje kao sedište centralnih vlasti i da stanovništvo stavi pod moralni pritisak".

Prema podacima iz tog izveštaja, broj mrtvih, prema podacima gradske uprave, iznosi 4.000, od čega je polovina zakopana. Međutim, autori knjige primećuju da je broj verovatno dat orijentaciono, jer je akt sačinjen dok su radovi na iskopavanju bili u toku.

Foto Arhiva

GRAD KOJI JE OSTAVLjAO SLIKU PUSTOŠI

Piše i da je Beograd bombardovan malim zapaljivim bombama, razornim bombama lakog i srednjeg kalibra i padobranskim minama.

"Svima koji su ga tih dana videli, Beograd je ostavljao sliku pustoši. Grad je bio teško razoren. Bombardovanjem je bila zahvaćena čitava gradska teritorija, samo što je zbog gustine naseljenosti više stradao centar, na koji je i bačena velika količina eksploziva. Preko svoje obaveštajne mreže neprijatelj je raspolagao stalnim obaveštenjima o svim objektima u gradu, koje je preciznim pogocima uništio", navedeno je.

U knjizi su prikazane fotografije razrušenih objekata, na kojima prepoznajemo današnje beogradske ulice u ruševinama i dimu. Često se pojavljuje razrušena okolina Palate Albanija i ulice oko užeg gradskog centra i železničke stanice. Vidi se razrušen Stari dvor, kao i oštećenja oko Belog dvora.

Srušeni su bili i objekti pored hotela "Moskva", Kalenić pijaca, zgrade u Knez Mihailovoj ulici, u današnjim ulicama Kralja Milana i Kneza Miloša... Pojedine ulice bile su bukvalno zatrpane.

Vodovodna i kanalizaciona mreža pretrpele su velika oštećenja, uništene su električne instalacije, paralisan je saobraćaj... Broj izbeglih bio je ogroman.

SVEDOČENjA OČEVIDACA

Prve vesti o bombardovanju pisali su strani dopisnici i diplomate, a njihova svedočenja su navedena u knjizi.

"...Svuda oko nas pucala je bomba za bombom, neke na samo dvadesetak metara od nas. Efekat je bio skoro nezamisliv. Nije to bila ni buka, čak ne toliko ni udar. Bio je to neki potpuno jeziv vetar, koji je najviše ulivao strah u kosti", pisala je Amerikanka Rut Mičel.

Jugoslovenski poručnik koji je pilotirao "meseršmitom Me-109" prisetio se svog iskustva. On je naveo da su Nemci namerno gađali skloništa od vazdušnih napada. Ističe da ni najgroznije fotografije ne bi mogle da reprodukuju prizor.

"Veliki grad duž Dunava delovao je kao plamteća buktinja. Veliki jezici plamena iznenada su izbijali, nakratko bleštali i polako zgasnuli. Iznenada su teški oblaci dima krenuli da se kovitlaju ka gore, uvijajući se, talasajući, vrteći se u nebo i pritom su u svojim crnim utrobama reflektovali ljutiti plamen koji mora da je bio vidljiv s nekoliko stotina kilometara preko velike reke i u beskrajnoj ravnici", napisao je poručnik.

Drugi sekretar ambasade SAD Džejms Bonbrat opisao je da se prvo bombardovanje dogodilo ujutru 6. aprila, drugo i treće istog dana, a četvrto sledećeg. Verovatno je mislio na nalete nemačkih aviona u talasima.

Neimenovani novinar iz višijevske Francuske pisao je da je bilo mnogo žrtava i da je grad zahvatio plamen.

"Među stanovništvom se širila panika, nisu očekivali tako iznenadni napad. Kada je drugi talas aviona došao nad grad oko devet, počeo je egzodus građana, a tokom tog drugog napada uništena su postrojenja za dostavu električne energije i vode", naveo je.

ČIN OSVETE ADOLFA HITLERA

Autori knjige "Bitka za Beograd – april 1941" ističu da je bombardovanje Beograda bilo do tada "najteži teroristički napad nemačkog vazduhoplovstva". Zaključuju da su svi koji su izveštavali o tome saglasni u pogledu sile i efekta.

Sve to svedoči da je Adolf Hitler bio odlučan da kazni Jugoslaviju zbog događaja 27. marta. Tog datuma on je izjavio: "S političkog stanovišta posebno je važno da se udarac Jugoslaviji zada s krajnjom silovitošću, a da se njeno vojno uništenje sprovede brzinom munje..."

Zato je i nemački feldmaršal Evald fon Klajst na suđenju posle rata izjavio da je bombardovanje Beograda bilo stvar Hitlerove sujete i lične osvete.

Priča o bombardovanju Beograda 6. aprila 1941. godine ipak nije samo priča o brojevima. To je priča o gradu koji je uništen, a to nije zaslužio. To je priča o hrabrim pilotima koji su dali živote za odbranu grada koji nisu mogli odbraniti.

Odbranili su svoj obraz i obraz države, a Beograd je skupo platio suprotstavljanje fašizmu, dok zbog načina na koji izvedeno bombardovanje, Ognjenović i Nikolić u knjizi navode da je napad bio povod za apel "Svim civilizovanim narodima":

"...Kišom razornih i zapaljivih bombi u roku od nekoliko časova Beograd je pretvoren u gomile ruševina i zgarišta, dok su njegove ulice bile prekrivene leševima dece, žena i staraca. Nikada u istoriji Beograda ni najsvirepiji osvajači nisu počinili toliko zverstava i uništavanja. Pogaženi su svi osnovi čovečnosti i osnovnog ljudskog morala, nemački avioni usred dana razorili su u Beogradu sve bolnice, crkve, škole, sve kulturne ustanove... Žene i deca koji su napuštali svoje domove ubijani su u masama mitraljezima sa aviona u niskom letu. Nad mirnim i nevinim beogradskim stanovništvom izvršen je pravi pokolj...".

KAPETAN KOJI JE ODOLOVEO "ŠTUKAMA" I POTONUO SA SVOJIM BRODOM

Još jedna priča koja je donedavno bila malo poznata je priča o posadi ratnog broda  (monitor) "Drava" i njegovom komandantu Aleksandru Beriću, o kojem se danas snima film.

Usamljeni brod je vešto odolevao napadima nemačkih i mađarskih aviona, nanevši pritom neprijateljskim snagama ozbiljne gubitke.

Aleksandar Berić je na kraju ostao na brodu, i zajedno s njim potonuo pozdravljajući zastavu u skladu sa nepisanim mornarskim pravilom: "Kapetan uvek tone sa svojim brodom."

(RTS)

Preporučujemo

Beograd

3 0

NIKADA VIĐENE FOTOGRAFIJE RAZORENOG BEOGRADA: Naš grad nikad nije bio uništen kao 6. aprila 1941. (FOTO)

06. 04. 2021. u 17:04

Kultura

0 1

IZLOŽBA O BOMBARDOVANjU BEOGRADA: Prizori kažnjenog grada. Nemački foto-album bombardovanog Beograda – april 1941

06. 04. 2021. u 15:22

Politika

8 5

NEMAČKI AMBASADOR PRIZNAO: Bombardovanje Beograda bio je samo početak zločina

06. 04. 2021. u 11:32

Društvo

1 6

ODMAZDA BUNTOVNIM SRBIMA U CIK ZORE: Navršava se 80 godina od Nemačkog bombardovanja Beograda i početka Drugog svetskog rata u Jugoslaviji

06. 04. 2021. u 08:00

Društvo

0 1

SUSRET SA ISTORIJOM - NAJVIŠE BOMBARDOVANA PRESTONICA U ISTORIJI SVETA: 80 godina nemačkog napada na Beograd

04. 04. 2021. u 19:50

Društvo

0 1

SEĆANjE NA NEVINE MALIŠANE: Na Tašmajdanu položeni venci na Spomenik deci stradaloj u NATO bombardovanju (FOTO)

24. 03. 2021. u 21:19

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije