ŽIVOT BEZ OGRADA: Enigmatični crtež i fotografije koje je sačuvao Robert Tomas Goselin, muž Milene Pavlović Barili

SVAKI pojedinačni motiv ovog rada je realan, ali su nerealni prostor, proporcije i kombinacija elemenata, što je tipično za Milenino spajanje sveta jave i sveta sna.

Vlasništvo Milene Goselin/ Foto Karl van Vehten

U zaostavštini Roberta Tomasa Goselina, muža Milene Pavlović Barili, osim tri dragocene uljane slike (o kojima su "Novosti" pisale 12. novembra 2024), nalazi se i memorabilija iz umetničinih poslednjih godina života, provedenih u dalekom Njujorku - izložbeni katalozi, isečci iz novina o održanim izložbama, nekoliko fotografija, kao i par zanimljivih crteža. Sve je ovo brižljivo čuvao Robert Tomas, a danas se nalazi u San Francisku, u posedu njegove ćerke (iz drugog braka) koja nosi Milenino ime. Prema svedočenju Milene Goselin, bilo je mnogo više fotografija iz života njenog oca sa našom slavnom slikarkom, ali su one, nažalost, izgubljene tokom brojnih selidbi.

Zapao nam je za oko jedan od sačuvanih crteža na kojem je prikazan ženski akt, leđima okrenut tarabi, zagledan u vazduhoplovni balon u daljini. Svaki pojedinačni motiv ovog crteža je realan, ali su nerealni prostor, proporcije i kombinacija elemenata, što je tipično za Milenino spajanje sveta jave i sveta sna. Budući da je u detinjstvu živela između oca i majke, Rima i Požarevca, a mladost provela u stalnom pokretu, obilazeći evropske metropole, Milena je bila fascinirana putovanjima, kako realnim tako i "putovanjima" kroz sećanja i kroz svet podsvesnog. Na crtežu sačuvanom u porodici Goselin, simbioza motiva pruža jasno tumačenje osnovne simbolike - težnje ka životu bez ograda, odnosno bez ograničenja i sputavanja. Njena osećanja su u tom trenutku svakako proizilazila iz činjenice da je u Americi morala da ostane neplanirano i nevoljno.

Milena Pavlović Barili, Vlasništvo fondacije Milenin dom - galerije "Milena Pavlović Barili/ Foto Karl van Vehten

Naime, ona je prešla okean da bi u Njujorku učestvovala na internacionalnoj izložbi žena - slikarki, vajarki i graverki, u galeriji Riverside Museum od 17. oktobra 1939. do 14. januara 1940. (što je nedavno otkriveno kada je u Italiji pronađen katalog ove izložbe sa potvrdom Mileninog učešća, a objavljeno prošle godine u knjizi "Svetlost jedne zvezde - Milena Pavlović Barili, autorke Violete Tomić), ali je još na putu saznala da je u Evropi počeo rat i da je dužina njenog boravka u Americi sada neizvesna.

Godine su prolazile, rat se rasplamsavao, a Milena se osećala kao zatočenica, svakodnevno priželjkujući da vidi roditelje i svoj rodni Požarevac. Sanjala je o nekoj magičnoj letilici koja bi je vratila kući. Sem ovog bukvalnog, moguće je i šire tumačenje crteža sa vazduhoplovnim balonom jer je on, kao simbol slobodnog lutanja i maštanja, za Milenu svakako bio i metafora slobode umetničkog stvaranja. Pronalazimo ga na nekolicini njenih radova iz američkog perioda, pa i na čuvenoj "Plavoj venčanici" - modnoj ilustraciji koja se 15. aprila 1940. pojavila na naslovnoj stranici čuvenog časopisa "Vog" za koji je Milena radila godinama.

Opisani crtež nas je podsetio na tri malo poznate Milenine fotografije sa maketom vazdušnog balona, koje su deo serije od jedanaest Mileninih romantičnih portreta iz 1940. godine, čiji je autor Karl van Vehten (1880-1964), američki književnik, kolekcionar, pozorišni i baletski kritičar i umetnički fotograf. Četiri fotografije iz ove serije Milena je iz Njujorka poslala u Požarevac svojoj majci Danici Pavlović, te se danas nalaze u vlasništvu Galerije Milene Pavlović Barili, a ostale snimke iz serije pronašli smo razvejane u nekoliko kolekcija Karl van Vehtena - njegovom legatu u biblioteci Jel univerziteta u Konektikatu, Kongresnoj biblioteci u Vašingtonu i Smitsonijanu. Na većini snimaka iz ove serije, Milena drži u rukama neki od rekvizita koji se učestalo javljaju na njenim slikama i crtežima, te se mogu smatrati nosiocima simbolike, bitne za njeno stvaralaštvo. 

Vlasništvo Milene Goselin

Na jednom ona drži gasnu lampu, predmet iz njenog detinjstva koji ju je podsećao na babinu i dedinu kuću u Požarevcu, a istovremeno joj simbolično osvetljavao put kroz sećanja i sanjarenja. Tu je i par portreta sa čipkanim velom kojim Milena na jednoj fotografiji pokriva lice, dok ga na drugoj, otkrivenog lica, drži u rukama, evocirajući svoja dela na kojima se mogu naći brojni likovi s velovima, pokrivenog ili otkrivenog lica. Setimo se da Irina Subotić, pišući o Mileninom slikarstvu objašnjava da pogled kroz veo jeste pogled sa distance, vremenske i prostorne, koja predmet posmatranja i njegovu ideju prevodi u imaginarni, željeni lik, dok je dizanje vela znak spoznaje i samospoznaje. Najzad, u ovoj seriji fotografija Karl van Vehtena, nalaze se i tri pomenuta snimka sa maketom vazduhoplovnog balona. Na fotografiji koju je poslala majci, Milena balon drži podignut, skoro iznad glave, dok se u Van Vehtenovom legatu nalaze još dve varijante, na kojima ona drži balon u visini ramena i u visini grudi.

Među fotografijama koje je sačuvao Milenin muž Robert Tomas Goselin, nalazi se i nekoliko do sada nepoznatih snimaka čiji je autor takođe Karl van Vehten, a prikazuju scene iz baleta "Sebastijan" kompozitora Đan-Karla Menotija za koji je Milena 1944. godine dizajnirala veoma maštovite kostime u stilu italijanskog baroka. Van Vehten je bio istinski obožavalac baleta i modernog plesa (čak je bio blizak prijatelj Isidore Dankan i Ane Pavlove), te je poznat i kao kritičar baleta i kao fotograf baletske scene.

Vlasništvo Milene Goselin/ Foto Karl van Vehten

Stoga bismo mogli pomisliti da je on Mileni bio preporučen samo radi snimanja baletskih kostima. Srećom, gore opisana serija portreta iz 1940. svedoči o višegodišnjem poznanstvu. Sasvim je moguće da je druželjubiva Milena pozivana i na famozne njujorške žurke koje su organizovali u svom domu Karl van Vehten i njegova supruga, glumica Fanija Marinof. Van Vehten i Marinof su bili tvorci takozvane harlemske renesanse, pokreta američke kulturne elite koja je promovisala afričko-američku umetnost, muziku, ples i modu. Pozivali su na svoje prijeme najavangardnije društvo, dok su istovremeno bili rado primani u krugove kulturne elite Evrope. Sve svoje prijatelje Van Vehten je imao običaj da fotografiše, najčešće u serijama od više snimaka, pa se u njegovim legatima danas čuva nekoliko hiljada portreta čuvenih umetnika, muzičara, plesača i glumaca prve polovine 20. veka, nastalih najčešće na samom početku njihove karijere, među kojima su i portreti Salvadora Dalija, Man Reja, Fride Kalo, Ele Ficdžerald, Harija Belafontea, Marlona Branda, Gertrude Stajn i mnogih drugih. Analiziranjem i poređenjem može da se zaključi da se Van Vehtenovi portreti Milene Pavlović Barili razlikuju od većine drugih, upravo u ideji korišćenja rekvizita tipičnih za njeno slikarstvo. Vrlo je verovatno da je ovo rezultat Mileninog izbora i aktivnog učešća u poziranju.

Puritansko američko društvo je Van Vehtena smatralo veoma ekscentričnim, kontroverznim likom, a njegove avanture su punile tabloide, pri čemu nisu izostajale osude njegovih životnih stavova i egzotičnih ukusa. Fotografije iz 1940. i 1944. godine koje je sačuvao Robert Tomas Goselin svedoče o Mileninom druženju, a po svemu sudeći i prijateljstvu sa Van Vehtenom, što govori o njoj kao ženi liberalnih shvatanja i pripadnici najavangardnijih krugova tadašnje Amerike.

Preporučujemo

Dodatak Kultura

0 17

POLUPISMENOST JE POSTALA DRUŠTVENO PRIHVATLjIVA: O statusu srpskog jezika i stanju srpske jezičke kulture

19. 03. 2025. u 06:00

Dodatak Kultura

0 5

VEČNO ŽIVA ŽELjA ZA OTVORENIM VIDIKOM: O četiri pjesme "poznice" Ive Andrića, povodom 50 godina od piščevog odlaska

12. 03. 2025. u 09:00

Dodatak Kultura

0 0

Beleške za pisca

12. 03. 2025. u 08:20

Dodatak Kultura

0 1

LEPOTA I ŠARM BEOGRAĐANKI: Trideset godina od odlaska Baneta Đorđevića, pionira srpske “lajf” fotografije

05. 03. 2025. u 06:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije