ESPERANTO I KLINGONSKI AKTIVIRAJU MOZAK POPUT ENGLESKOG I KINESKOG: Naučnici razotkrili mit o izmišljenim jezicima

Nova studija otkriva da prirodni i izmišljeni jezici izazivaju slične reakcije u moždanoj mreži za procesuiranje jezika.

Foto Shutterstock

U ljudskom mozgu je evoluirala mreža oblasti za procesuiranje jezika. Ovi regioni su dosledno aktivirani kad god ljudi slušaju svoj maternji jezik ili bilo koji dobro poznat jezik.

Istraživači iz Masačusetskog instituta za tehnologiju otkrivaju da ta mreža takođe reaguje na potpuno izmišljene jezike, kao što je esperanto, stvoren krajem 1800-ih u cilju promovisanja međunarodne komunikacije, pa čak i na jezike napravljene za televizijske serije poput "Zvezdanih staza" i "Igre prestola".

Da bi ispitali kako mozak reaguje na ove veštačke jezike, neuronaučnici su okupili skoro 50 govornika ovih jezika tokom jednog vikenda.

Pomoću funkcionalne magnetne rezonace, istraživači su otkrili da kad učesnici studije slušaju veštački konstruisan jezik kojim dobro vladaju – iste oblasti mozga se aktiviraju kao kad procesuiraju maternji jezik.

- To sugeriše da je ključ u značenjima koje obe vrste jezika mogu da izraze - kažu istraživači.

Ovi nalazi pomažu da se definišu neke od ključnih osobina jezika i ukazuju da nije nužno da jezici evoluiraju prirodno tokom dugog perioda ili da imaju veliki broj korisnika. Tako se preciznije definiše šta je jezik i to se radi empirijski, putem testiranja kako naš mozak reaguje na stimuluse koji mogu biti ili ne moraju biti nalik jeziku.

Za razliku od prirodnih jezika, koji evoluiraju u zajednicama i oblikuju se tokom vremena, konstruisane jezike obično stvara jedna osoba koja odlučuje koji glasovi će se koristiti, kako se označavaju različiti koncepti i kakva su gramatička pravila.

Esperanto, najrasprostranjeniji konstruisani jezik, stvorio je 1887. godine Ludvik Zamenhof, koji ga je izmislio kao univerzalni jezik za međunarodnu komunikaciju. Procenjuje se da trenutno oko 60.000 ljudi širom sveta vrlo dobro poznaje esperanto.

U ranijoj studiji otkriveno je da jezici za kompjutersko programiranje, kao što je pajton, još jedan tip izmišljenog jezika, ne aktiviraju moždanu mrežu koja procesuira prirodni jezik. Umesto toga, ljudi koji čitaju kompjuterski kod oslanjaju se na takozvanu mrežu višestrukih zahteva – moždani sistem često angažovan za teške kognitivne zadatke.

Istraživači su takođe ispitali kako mozak reaguje na druge stimuluse koje dele svojstva sa jezikom, uključujući muziku i neverbalnu komunikaciju poput gestova i facijalnih izraza. Otkriveno je da nijedan od tih stimulusa ne aktivira mehanizme za procesuiranje jezika. Stoga je pitanje šta prirodni jezici imaju što nijedan od tih drugih sistema nema.

Zbog toga su se istraživači zapitali da li su veštački jezici kao što je esperanto procesuirani više kao programski jezici ili kao prirodni jezici. Slično programskim jezicima, konstruisani jezici su proizvod neke individue za neku specifičnu svrhu, bez prirodne evolucije u zajednici. Međutim, za razliku od programskih jezika, i konstruisani jezici i prirodni jezici mogu se upotrebiti za prenošenje značenja o stanju spoljašnjeg sveta ili unutrašnjem stanju govornika.

Da bi ispitali kako mozak procesuira konstruisane jezike, istraživači su pozvali govornike esperanta i nekoliko drugih konstruisanih jezika u Masačusetski institut za tehnologiju na konferenciju tokom vikenda u novembru 2022.

Drugi jezici su bili klingonski iz "Zvezdanih staza", Na’Vi iz "Avatara“ i dva jezika iz "Igre prestola" (valirijski i dotraki).

Za sve ove jezike postoje tekstovi za ljude koji žele da ih nauče, a za esperanto, klingonski i valirijski postoji čak aplikacija Duolingo.

Tokom konferencije, na kojoj je nastupilo i nekoliko tvoraca konstruisanih jezika, istraživači su putem funkcionalne magnetne rezonance skenirali 44 poznavaoca konstruisanih jezika dok su slušali rečenice iz konstruisanog jezika koji poznaju. Kreatori tih jezika – koautori studije – pomogli su u konstruisanju rečenica koje su prezentovane učesnicima.

Tokom skeniranja, učesnici su takođe slušali ili čitali rečenice na maternjem jeziku i izvršavali neke nejezičke zadatke radi poređenja. Otkriveno je da se, dok su ljudi slušali konstruisani jezik, iste jezičke oblasti u mozgu aktiviraju kao kad su slušali svoj maternji jezik.

Nalazi pomažu da se identifikuju neka od ključnih svojstava potrebnih za uključivanje oblasti mozga za procesuiranje jezika, kažu istraživači. Jedna od glavnih karakteristika koje pokreću jezičke reakcije izgleda je sposobnost prenošenja značenja o unutrašnjem i spoljašnjem svetu – odlika koju imaju prirodni i konstruisani jezici, ali ne programski jezici.

- I prirodni i konstruisani jezici izražavaju značenja u pogledu unutrašnjih i spoljašnjih svetova. Odnose se na objekte u svetu, na osobine objekata, na događaje. Dok su programski jezici mnogo sličniji matematici. Programski jezik je simbolički generativni sistem koji omogućava izražavanje složenih značenja, ali je to samodovoljan sistem: značenja su vrlo apstraktna i uglavnom relaciona, i nisu povezana sa stvarnim svetom koji doživljavamo -  kažu naučnici.

Neke druge karakteristike prirodnih jezika, kojih nema kod konstruisanih jezika, izgleda nisu nužne za generisanje reakcije u jezičkoj mreži.

- Nije važno da li je jezik stvorila i tokom vremena oblikovala zajednica govornika, pošto konstruisane jezike nije. Nije važno koliko su stari, pošto konstruisani jezici stari samo deset godina aktiviraju iste oblasti mozga kao prirodni jezici koji postoje stotinama godina - kažu istraživači.

Radi daljeg razjašnjavanja osobina jezika koje aktiviraju jezičku mrežu mozga, u planu je istraživanje kako mozak reaguje na konstruisani jezik ložban iz 1990-ih, dizajniran u cilju prevencije višeznačnosti i promovisanja efikasnije komunikacije.

(Telegraf/EurekAlert)

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije