Dar Marije Terezije

 NA Šestom kilometru od Gospića, na severozapadu nalazi se selo Smiljan, naseljeno još u vreme Japoda. Ispod brda Bogdanić, a pored potoka Vaganac, na manjoj zaravni je pravoslavna crkva svetih Apostola Petra i Pavla, sa parohijskom kućom.
Godine 1686. krajiške čete uzeše Smiljan. Turci se vratiše 1692. Onda ih Hrvati rastjeraše i 1709. Fra Marko Mesić nasilno pokrsti 1.700 Turaka i dobar dio "turske raje" - Srba, jer je već 1696. godine u Smiljanu bilo 17 srpskih kuća i stara drvena crkva. Carica Marija Terezija 1755. odobri izgradnju nove crkve u Smiljanu. Crkva je sagrađena 1765. na temeljima starije crkve. Dositej Obradović će se naći u Smiljanu dva puta, a Vuk Karadžić će u svom drugom Rečniku zabeležiti: "Krčmar, brdo u Lici kod Gospića više Smiljana; na vrh njega su zidine od negdašnjeg gradića", po ovoj tvrđavi je naselje Smiljan dobilo ime.
Vuk je vrlo dobro poznavao ovaj kraj, o čemu svedoče neobjavljene beleške, koje se čuvaju u Arhivu SANU, gde na tri mesta pominje Smiljan, selo gde se zadržao nekoliko dana 1838. godine i prenoćio. A gde bi drugde, nego kod seoskog prote, u kući gde će se dvadeset osam godina kasnije roditi njegov veliki poštovalac Nikola Tesla.
U Smiljan će Milutin Tesla stići početkom oktobra 1852. i ostaće tamo najkasnije do avgusta 1863. godine. Po dolasku u Smiljan naići će na gotovo neprijateljsko raspoloženje njegovog prethodnika Ilije Žegarca, pa će prvih mesec dana služenja biti prinuđen da stanuje u Gospiću i putuje svakodnevno do Smiljana.
Materijalna situacija Tesline porodice nije se popravila dobijanjem nove parohije. Tu će mu se roditi 20. juna 1853. godine, kćerka Angelina, kasnije udata Trbojević, drugi sin, Nikola, 10. jula 1856. i 1859, treća kćerka Marica, kasnije udata Kosanović, a nepoznatog datuma 1863. doći će do porodične tragedije, gine najstariji sin Danilo.
Nije to jedina nesreća koja je zadesila Milutina i Đuku Teslu. Imali su oni još živorođene dece koja su rano preminula.
Kada je došao u Smiljan, 1852. godine, Milutinova parohija je obuhvatala sela: Smiljan, Bužim, Vedropolje i Divoselo u kojima je živela ukupno 1.651 pravoslavna duša.
"Smiljanska parohija je bila toliko velika da je od jednog njenog kraja do drugog trebalo pešačiti jedanaest sati, jer su putevi bili neuređeni, a često i teško prohodni". Otac Milutin napisao je da ga na tom putu sretaju velike vode i blato.
Interesantno je da Milutin Tesla izveštava o "Božjem fenomenu", u 55. broju "Srbskog Dnevnika" od 30. juna 1855. godine po starom kalendaru, nad Smiljanskom dolinom, koji se desio na Petrovdan, a u isto vreme sledeće 1856. godine, rodiće mu se sin Nikola.
Tako će oni koji smatraju da je Nikola Tesla poreklom sa neke druge planete, a njih nije malo širom sveta, imati idealne dokaze za svoje teorije, i to baš iz ruku Milutina Tesle.
Kada ovome dodamo činjenicu, da će svaki ozbiljniji istraživač Teslinog životopisa naći više datuma njegovog rođenja, u autentičnim dokumentima i izvorima, gde figuriraju godine 1855, 1856. i 1857. godina, pa i različiti dani i meseci rođenja, to će onaj ko bude želeo lako "dokazati" da je Nikola Tesla rođen baš 10. jula 1855. godine a ne godinu dana kasnije ili ma kog od datuma koji se pojavljuju u drugim izvorima. Treba napomenuti da opšteprihvaćeni datum rođenja od 10. jula 1856. godine potiče iz istorijskog izvora koji je nastao tek 1883. godine!
Rođenje Nikole Tesle ipak je najavljeno, godinu dana ranije, kao što je Vitlejemska zvezda najavila mudracima rođenje Isusa Hrista, ili kao što je, na sličan način, predskazano rođenje Aleksandra Make-donskog, Karađorđa Petrovića i drugih znamenitih ličnosti.
"Lijepi fenomen daje prostome narodu povoda od svake ruke suditi, umnijemu zritelju pak ostala je muka ta što ga se nije mogao sit nagledati, jer ovo poja-vljenje božije prirode toliko je trajalo, koliko bi čovijek mogao tako rekuć šinuti dlanom o dlan. Juče bila je vrućina velika i vozduh ladan, nebo se smješilo i zvijezde sjajile kako igda; najedanput, blisnu od strane istoka, i kao kad bi zabuktalo trista luča potegnu na zapad, zvijezde ukloniše se, i bi reći sva priroda stade; pojavljenje pak preko svoda neba prolazeći činilo se je tako blizu, kao da bi ga iz praće dovatiti mogao, a čulo se je kao daleki vodopad i prosipajući od sebe varnice ostavljalo je modre pruge za sobom, i kad je šmrknulo za prvi brijeg, zaorilo se je tamo, kao da bi se srušila kakva velika kula, a odjek protezao se je u Velebitu na južnoj strani zadugo. Zatijem obuze časkom pomrčina i mirijade svjetila nebesnija ostadoše preblijeđene od lica ovog malog božijeg fenomena".

ZATRTI TRAGOVI
CRKVU sv. Proroka Ilije u Raduču minirale su komunističke vlasti 1949, a obnovljena je 1988. godine. Danas pripada Arhijereskom namjesništvu ličkom Eparhije Gornjokarlovačke, baš kao i ostale crkve u mestima vezanim za ime Milutina Tesle - Štikada, Senj, Smiljan, Gospić i Gračac.
Putnik namernik je još 1980. godine mogao naići na zatrte tragove rodne kuće Milutina Tesle u Raduču:
"Jedna od tih zidina, danas gotovo sva obrasla, samo kad lišće opadne otkriva da su to ostaci kuće. Prolaznik koji poznaje taj teren, mora da zastane i da mu misli duboko urone u prošlost. To je očevina Nikole Tesle. Tu se 3. februara 1819. rodio njegov otac Milutin Tesla".
(Nastaviće se)