Pre rušenja kapele temeljno su premerene NJegoševe kosti u naučne svrhe: Partija preti crnogorskom crkvom

POSLE tužbe koju je Mitropolija crnogorsko-primorska podnela 23. aprila 1970. godine Ustavnom sudu Jugoslavije protiv Republike Crne Gore i Opštine Cetinje, ustanovljeno je da se rušenju kapele i gradnji mauzoleja na Lovćenu nije pristupilo na osnovu nekog valjanog formalno-pravnog akta, već na osnovu - "izražene politike Republike", kojoj je dat takav značaj da bude "pravni osnov cjelokupne dosadašnje aktivnosti na ovome poslu".

Iako, dakle, odluke nije bilo 1952. godine, SO Cetinje se poziva na nju (na formalno-pravno nepostojeći dokument) i Ustavnom sudu Crne Gore dostavlja "odgovor", u stvari, neku vrstu elaborata, u kojem negira kanonsku nadležnost i poredak Srpske pravoslavne crkve, potencirajući eventualni raskol u njenom telu. Osporava se aktivna pravna legitimacija mitropolitu Crnogorsko-primorske eparhije, odnosno Srpskoj pravoslavnoj crkvi, "da vodi sporove pred jugoslovenskim sudovima štiteći interese Crnogorske pravoslavne crkve".

Tako Skupština opštine Cetinje, ili neko drugi posredstvom nje, umesto Srpske pravoslavne crkve, na scenu bi da izvede - "Crnogorsku pravoslavnu crkvu". U "odgovoru" se dalje kaže da se "Crnogorska pravoslavna crkva sada nalazi u neredovnom stanju, ona nema kanonski izabranog mitropolita, niti Svetog sinoda, te u njeno ime niko ne može pokretati bilo kakav spor".

POMINjANjEM "Crnogorske pravoslavne crkve" u kontekstu ovog problema, indirektno se pokazuje da je rušenje pravoslavne kapele na Lovćenu imalo za (prikriveni) cilj urušavanje dotadašnjeg prisustva Srpske prvoslavne crkve u Crnoj Gori, odnosno isticanje crnogorske "samobitnosti", nezavisno od srpskog nacionalnog korpusa.

Ustavni sud Crne Gore na svojoj sednici 11. novembra 1970. godine je "našao da nema osnova za pokretanje postupka za ocjenu ustavnosti i zakonitosti Odluke Vlade Narodne Republike Crne Gore i Odluke Skupštine opštine Cetinje o podizanju Njegoševog mauzoleja na Lovćenu po projektu i izradi Ivana Meštrovića". Data je ocena da "Njegoševa kapela na Lovćenu nije hram nego nadgrobni spomenik, a istovremeno spomenik kulture". I još se kaže da odluka iz 1952. godine "nije objavljena niti je dostavljena Sudu na uvid procesne pretpostavke za ocjenu njene ustavnosti i ocjenu, pa je Sud stao na stanovište da ne postoje procesne pretpostavke za ocjenu njene ustavnosti i zakonitosti".

A sve što je činjeno, činjeno je na osnovu te (nepostojeće) odluke!

KADA je postalo izvesno da će državne vlasti potegnuti za rušenjem Njegoševe kapele na Lovćenu, u crkvenoj štampi je sve češće ukazivano na njen kulturološki, duhovni i istorijski značaj. Crkveni istoričar, do 1954. godine profesor Bogoslovskog fakulteta u Beogradu dr Ljubomir Durković Jakšić, 1970. godine, u izdanju novinsko-izdavačke ustanove Srpske patrijaršije "Pravoslavlje", objavio je publikaciju Njegoševa crkva na Lovćenu pod zaštitom zakona, očigledno sa namerom, ne zamerajući se strogim državnim vlastima, da se ukaže na rušenje zakona u slučaju rušenja hrama na Lovćenu.

Ova nevelika knjiga završava se podsećanjem da je crkva na Lovćenu zvanično proglašena za "kulturno-istorijski spomenik", a da je 1965. godine donet novi savezni - Osnovni zakon o zaštiti spomenika kulture, u čijem 10. članu se kaže:

"Niko ne sme oštetiti ili uništiti spomenik kulture."

Upravo ovim rečima završava se ova knjiga.

"TEREN" za rušenje hrama na Lovćenu bio je pripremljen. Skupština opštine Cetinje 3. novembra 1971. godine donela je odluku o "dislokaciji" kapele sa lovćenskog Jezerskog vrha.

Državne vlasti, uz blagoslov Josipa Broza Tita, kapelu na Lovćenu porušile su na Petrovdan, 12. jula 1972. godine, da bi se istrajalo u nameri da se, umesto nje, izgradi mauzolej, koji je svečano otvoren 28. jula 1974. godine. Na svečanom otvaranju te novopodignute građevine govorio je Veljko Milatović, predsednik Predsedništva SR Crne Gore i predsednik Odbora za izgradnju mauzoleja.

ŠIROJ javnosti nije poznato da su pre rušenja kapele temeljno premerene Njegoševe kosti. Učinjeno je to u "naučne svrhe", ali nauka nije dobila neke značajnije podatke osim onih da je najveća dužina Njegoševe lobanje 190 mm, visina 114 mm, a zapremina (primena Manuvrijerove metode) 2.010 cm kubnih. Nije precizno utvrđena ni Njegoševa visina koja "šeta" od 185 do 225 santimetara.

- Zapremina moždanog dela Njegoševe lobanje, a osobito masa (težina) njegovog mozga, zadivljujuća je. Ispitivanja su pokazala natprosečne vrednosti koje daleko prevazilaze sve do sada poznate i u literaturi opisane srednje, grupne i populacione, pa čak i individualne vrednosti - zapisao je u svojoj knjizi dr Božina Ivanović.

PROTIV izgradnje mauzoleja bili su mnogobrojni jugoslovenski intelektualci Lazar Trifunović, Dejan Medaković, Vojislav J. Đurić, Vojislav Korać, Stojan Aralica, Aleksandar Deroko, Miodrag Protić, Mirislav Krleža, Meša Selimović. Iz sveta su reagovali na skrnavljenje kapale na Lovćenu Andre Malro, Žan Kasu, Gabrijel Marsel, Pjer Emanuel...

Komisija koju je formirao Odbor za izgradnju mauzoleja je, kako u svojoj knjizi piše dr Božina Ivanović, "10. jula 1974. prenela i smestila Njegoševe posmrtne ostatke u kriptu novoizgrađenog mauzoleja".

Iako je sve izvedeno kako su državne vlasti naumile da urade, Crkva je i dalje ukazivala na pogubnost tog čina. Tako, najviše telo Srpske pravoslavne crkve na svom redovnom zasedanju 1984. godine donosi sledeću odluku: "Sveti arhijerejski sabor, shodno svojim odlukama donetim na vanrednom zasedanju, 12. marta, i na redovnom zasedanju 21. maja 1969. godine, na osnovu kojih je preporučeno Svetom arhijerejskom sinodu da nastoji 'da se crkva na Lovćenu sačuva i vladičin amanet održi', ne saglašava se ma sa kakvim postupkom koji bi bio u suprotnosti sa tim odlukama."

S urušavanjem komunizma u Jugoslaviji sve više su se čuli glasovi za povratak Njegoševe kapele na Lovćen. Sa svog molitvenog sabora, održanog u manastiru Ostrog 3. i 4. aprila 1990. godine, sveštenici i sveštenomonasi Mitropolije crnogorsko-primorske, sa vikarnim episkopom Nikanorom, koji je zamenjivao mitropolita Danila, izjavljuju da se "nikada nijesu saglasili ni pomirili sa žalosnim činom rušenja Lovćenske kapele - crkve Svetog Petra Cetinjskog na Jezerskom vrhu". Zato apeluju: "I sada dižemo glas i izričito naglašavamo da je kapeli mjesto samo na Jezerskom vrhu."

Od tada je još mnogo apela upućeno!

ČOVEK ISO MAHMUTBEGOVIĆ

KADA je došao trenutak da se kapela ruši, upravnik radilišta Mirko Živković okupio je radnike i pitao da li je sve spremno. Magacioner Momo Sekulić je odgovorio da jeste, dok su ostali radnici ćutali. Tajac. Prekidajući tišinu, istupio je radnik Iso Mahmutbegović, i kaže:

- Ja neću da rušim kapelu.

- Zašto? - pita upravnik.

- To je vlaški hram, a ja ne želim i ne mogu da rušim bilo čiju svetinju.

Upravnik zapreti da zbog toga može da dobije otkaz.

- Ne morate mi ga davati. Otići ću sam - uzvratio je odlučno Iso.

Potom su i svi drugi prisutni radici odbili da ruše kapelu.

Posle pet-šest dana rukovodioci izgradnje Mauzoleja doveli su dvadesetak momaka, odnekud skupljenih, za koje se procenjivalo da su "uličari", koji su se prihvatili nečasnog posla.