BANIJAC KOJI JE DOBIO NADIMAK "SRBOŽDER": Damjanić je bio pravoslavni Srbin, ali su ga godine službe i okruženje učinili vatrenim Mađarom

DEVETNAESTI vek doneo je ideale demokratije i slobode. Za uspostavljanje moderne demokratije bilo je neophodno formiranje nacija. Ljubav prema narodu, nacionalizam, postali su ideologija demokratije.

OTAC HRVATA Prizor sa sahrane Ante Starčevića u Zagrebu 1896. godine, Foto "Vikipedija"

Činilo se da je za srpski narod lišen nacionalne crkve (ukidanjem Patrijaršije 1766. godine), te nestankom plemstva u 15. i 16. veku, put ka slobodi i emancipaciji ravniji i lakši. Ipak, nije bilo tako. Podeljen između carstava, srpski narod je imao elite čiji su delovi razvili nove odanosti. Pored vojnih i civilnih plemića u Habzburškoj monarhiji, s razvojem parlamentarizma, a posebno jačanjem Ugarske u Dvojnoj monarhiji posle 1867, pojavili su se i Srbi „vladinovci“, političari koji su deo vladajućih ugarskih stranaka u Ugarskom saboru. Bogati trgovci – čorbadžije – bili su zatočnici i zatočenici osmanskog sveta. Prema Veverovoj teoriji, nacionalni osećaji su najsnažniji na periferijama, nije zato čudno što su pojedini tvorci novih nacija, njihovi ideolozi i pesnici potekli iz redova drugih naroda, ali su slučajem, mestom rođenja i vaspitanjem postali privrženici i kasnije junaci drugih naroda. Srbi su pritom bili mali narod, podeljen, bez trajnih zaštitnika među Velikim silama, s povremenim savezništvom udaljene Rusije, čiji su se motivi s vremenom menjali, međusobno razlikovali i ponekad nisu imali veze ni sa Balkanom.

Primer Jovana Damjanića, oficira revolucionarne mađarske vojske, postaće paradigma i model kojem će 20. veku odgovarati sudbina pojedinih generala vojske fašističke NDH, rođenih Srba, ali i junaka Armije RBiH Jovana Divjaka. Za Damjanića kažu da je bio rođen selu Staza, na Baniji. Početkom 19. veka to je bila vojna granica. Staza se nalazila u blizini Siska, u Drugoj banovačkoj krajiškoj brigadi. U armiju je stupio kao oficir 61. pešadijske regimente. Nakon početka revolucije 1848. postao je major u trećoj segedinskoj regimenti.

Damjanić je bio pravoslavni Srbin, ali su ga godine službe i okruženje, verovatno i skromni počeci i neprosvećenost porodice iz koje je potekao, učinili vatrenim Mađarom.

Bio je oženjen plemkinjom Emilijom Milkom Čarnojević, sestrom spahije i plemića Čarnojevića „ot Marče i Malog Orosina“. Nisu imali dece. Veruje se da je Damjanić prihvatio novi identitet pod uticajem ove potomkinje porodice Arsenija Trećeg Čarnojevića, tokom generacija temeljno integrisane u društvo Ugarske. Damjanićev šurak, ugarski plemić Petar Čarnojević, isto je bio veliki „mađaron“, prijatelj i poznanik samog Lajoša Košuta.

Mađari su smatrali da slovenski niti bilo koji drugi narodi na teritoriji Ugarske ne mogu da ostvare svoja nacionalna i politička prava. U mađarskoj državi, prema tom tumačenju, mogao je da postoji samo mađarski politički narod. Iako su srpski politički predstavnici u početku hteli da se sporazumeju s revolucionarnom vladom u Budimu, ova nepopustljivost dovela je do sukoba. Srbi su morali da brane svoja sela i gradove i potraže saveznike ne samo među nacionalnim pokretima drugih naroda – Hrvata i Rumuna – već i na bečkom Dvoru.

JOVAN Damjanić, koga su saborci zvali Janoš, izjavio je odanost mađarskoj državi. Brzo se uspinjao u vojnoj hijerarhiji. Nazivali su ga Srbožder. Nakon bitaka kod Alibunara i Straže, Damjanić je u revoluciji unapređen u čin pukovnika. Početkom 1849. postao je komandant 3. Armije ugarske vojske. Bio je slavljen zbog hrabrosti, ali i pojave. Pisac Jakov Ignjatović poredio ga je sa drugim najznačajnijim francuskim vojskovođom iz vremena Napoleonovog uspona, tvrdeći: „Damjanić je bio Kleber mađarske revolucije.“

Povreda noge učinila je da Janoš Damjanić bude odsutan sa bojnog polja u prelomnim danima revolucije. Mađarska vojska ponovo je napustila Budim, a jedva oporavljeni Damjanić preuzeo je komandu nad snagama kod Aradske tvrđave.

Na početku rata Damjanić je naredio ubistvo velikog broja srpskih mladića u Segedinu.

Danas se veruje da ih je moglo biti i dve stotine. Ovaj zločin bio je neizazvan, preventivan – želeo je da zaplaši Srbe. Početkom novembra 1848, nakon mađarske pobede kod sela Straže, Damjanićeva vojska poubijala je stanovništvo ovog sela i sve njihove domaće životinje. Čin generala Damjanić je stekao nakon pobede nad Srbima kod Alibunara.

Mađarska revolucija je ugušena tek ulaskom ruske vojske u Ugarsku. Posle bitke kod Vilagoša i teškog poraza, predao se ruskim snagama. Upamćeno je da je rekao da će Arad predati jednoj jedinoj četi Kozaka, ali da će ga braniti do poslednje kapi krvi od austrijske carske vojske. Predao se ruskom generalu Dmitriju Buturlinu. Predat je Austrijancima, koji su ga, zajedno sa još trinaest mađarskih generala, osudili na smrt.

Obešen je u Aradu 6. oktobra 1849. godine.

Janošu Damjaniću pripisuju se sledeće reči „Voleo bih da mogu da iskorenim sve Race (Srbe), pa onda da sebe, kao poslednjeg Raca, ubijem.“ U Republici Srbiji, u većinski mađarskoj opštini Ada, podignut je 2011. spomenik Janošu Damjaniću. Vlasti su Srbima tako predstavile približavanje dva naroda.

ANTE Starčević je imao dvadeset osam godina i bio je mnogo ljut. Iako već pet godina počasni doktor filozofije, bio je nezaposlen. Na Beogradskom liceju, preteči današnjeg Beogradskog univerziteta, konkurisao je 1851. za profesora matematike. Molbu je napisao na ćirilici:

„Što se tiče jezika, u kome se imaju znanosti predavati, držim dosta to napomenuti da sam rodom Ličanin i da sam u jugoslovenskom književnom jeziku u god. 1849. za učitelja iz mudroslovja na Zagrebačkoj akademiji... na prvom mestu bečkom Popečiteljstvu predložen...“

Odbijen je.

Sledeće godine ulazi u spor sa srpskim novinama, zbog čega je sâm Ljudevit Gaj smatrao za potrebno da se javno izvini. Napustio je svoj raniji ilirizam i jugoslovenstvo. Posle decenije u advokaturi i kratkotrajne državne službe, biran je više puta u Sabor Kraljevine Hrvatske, koja je tavorila praktično lišena nadležnosti. Iako u početku neprihvaćena od malobrojnih građana koji su imali pravo glasa, njegova Hrvatska stranka prava okupila je intelektualce, i mada nikada nije bila na vlasti, uspostavila je temelje nacionalnog pokreta za kojim će u narednom stoleću ići sve hrvatske vlasti: seljačke, fašističke, komunističke, konzervativne i socijalističke. Težnja ka punoj nezavisnosti Hrvatske, zasnovane na tradicijama „hrvatskog državnog prava“, te negativan odnos prema Srbima, Jevrejima i Rusiji nisu se menjali čak i kada je krajem života težio nekakvom sporazumu s Rusijom i kao uzor video Pašićeve radikale.

Majka Ante Starčevića Milica bila je Srpkinja iz srpskog sela Široka Kula u Lici. Pokatoličila se s prvom udajom. Otac Jakov rođen je u nedavno pokatoličenom ličkom selu Pazarište.

Ante Starčević je napisao i: „Srbe treba staviti van zakona. Tu je sudija i overšitelj svaki koji je i besno paščeta.“ Kao i: „Slavo-Serbi su smeće naroda, oni su Hervatsku izdali i, ako ustreba, opet će je izdati, makar bez svoje koristi, samo da nju izdaju. Oni su po svojoj naravi bez uma i poštenja, proti slobodi i proti svakom dobru.“

KOMANDANT DIVIZIJE

JOVAN Damjanić, pravoslavni Srbin, oficira revolucionarne mađarske vojske, se marta 1849. proslavio u bici kod Solnoka. Uništio je čitavu jednu neprijateljsku brigadu. Zahvaljujući ovoj pobedi, ponuđeno mu je mesto u mađarskom Nacionalnom savetu, ali to je odbio. Ključno je doprineo napredovanju mađarskih trupa pod komandom Artura Gergeja ka Budimpešti. U bitkama kod Horta, Hatvana i Išasega Damjanić je imao tako važnu ulogu da mi je Lajoš Košut u mestu Gedeleu pred postrojenom vojskom poklonio svoj šešir. Damjanić je bio komandant jedne od tri divizije koje su pod komandom Gergelja u aprilu 1849. oslobodile Vac. Veruje se da je bitka kod Nađšaloa i oslobođenje tvrđave Komoran Damjanićeva najveća pobeda.

 SUTRA: ZA SARDNjU SA OKUPATOROM U SRBIJI NIKO NIJE KAŽNjEN 

Preporučujemo

Feljton

0 6

MARŠAL TURSKE CAREVINE DISAO JE SRPSKIM DUHOM: Mihailo Latas je posle prebega iz Austrijske vojske postavljen za učitelja u Gruži

28. 02. 2025. u 18:00

Feljton

0 2

SRBIN, AUSTRIJSKI KADET POSTAJE TURSKI MARŠAL: Mehmed-paša Sokolović, najpoznatiji je Srbin koji je prešao u islam

27. 02. 2025. u 18:00

Feljton

0 12

SREDNjEVEKOVNA SRPSKA DRŽAVA PALA ZBOG IZDAJE: Pojedini istoričari veruju da je Vuk Branković zapravo bio žrtva onog što činili njegovi sin

26. 02. 2025. u 18:00

Feljton

0 5

NEMIRNI SRBI SU ČESTO GAZILI DATE ZAKLETVE: Veliki župan Nikola Altomanović je pokušo na prevaru da ubije kneza Lazara Hrebeljanovića

25. 02. 2025. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije