STATI NA PUT OPŠTOJ NEBRIZI O JEZIKU: Deklaracija o Statusu lektorata i lektorskih službi srpskog jezika

POZNATO je da je promovisanje srpskog jezika i književnosti u inostranstvu jedan od važnih aspekata u strateškom predstavljanju srpske kulture u svetu, te da u tome lektorati srpskog jezika u inostranstvu imaju izuzetno važnu, ako ne i najvažniju ulogu.

Foto D. Milovanović

Novi vek i nove istorijske okolnosti donele su velike izazove nastavi svih humanističkih disciplina na univerzitetima u Evropi i svetu, a posebno izučavanju filologije (jezika, književnosti i kulture) slovenskih naroda. Umesto klasično koncipiranih studija filologije i drugih humanističkih nauka uvode se programi istočnoevropskih studija, mediteranskih studija ili studija jugoistočne Evrope. Uz to se osnivaju i studijske grupe za "rešavanje konflikata i kriza", "proučavanje društava u tranziciji" i nebrojeno mnogo "inovativnih i osavremenjenih" programa u humanističkim naukama. Ovo nužno vodi usitnjavanju filoloških studija i njihovom utapanju u druge discipline.

Sadašnji status lektorata i lektora srpskog jezika na stranim univerzitetima više je nego težak. To najpre pokazuje kako nedopustivo mali broj aktivnih lektorata, tako i nepokrivenost lektoratima velikog broja zemalja u kojima bi se na slavističkim katedrama morao izučavati srpski jezik. A potom i teška finansijska situacija u kojoj se nalaze lektori srpskoga jezika u inostranstvu, koji su uz to najčešće u realizaciji samih lektorata prepušteni sami sebi. Ne postoji, naime, precizno utvrđena međuinstitucionalizovana saradnja između lektorata srpskog jezika na stranim univerzitetima i Republike Srbije, te lektori veoma često i ne znaju kome da se obrate za pomoć ili ostvarivanje saradnje, za realizaciju zamišljenih aktivnosti, projekata i sl. Ukoliko i postoji neki vid saradnje, ona se ostvaruje isključivo zahvaljujući ličnim kontaktima. Postoji izvesna saradnja sa univerzitetima (posebno u Beogradu, Novom Sadu i Nišu), ali univerziteti nisu u mogućnosti da materijalno pomognu ni lektore ni realizovanje određenih aktivnosti. Saradnja se pre svega odnosi na slanje udžbenika i stipendiranje pojedinih stranih studenata za dolazak u Srbiju i pohađanje letnjih škola, kurseva i sl. Broj stipendija zavisi od visine materijalnih sredstava koje odobrava Ministarstvo prosvete RS i Pokrajinski sekretarijat za visoko obrazovanje i naučnoistraživačku delatnost Vojvodine. Lektori nemaju finansijsku podršku za organizovanje različitih događaja koji bi mogli da motivišu kako aktivne tako i potencijalne studente.

Iskustva dugogodišnjih profesora sa lektoratima u inostranstvu pokazuju da je profil lektora izuzetno važan za dobar status jednog lektorata. Nije, naime, dovoljno da lektor bude samo izvorni govornik, nego mora da bude osoba koja ima stabilno znanje kako o strukturi standardnog srpskog jezika i o metodici nastave srpskog kao stranog, tako i o nacionalnoj književnosti, istoriji, umetnosti i kulturi.

Iz tih razloga bilo bi neophodno osnovati pri Vladi Republike Srbije Agenciju za lektorate srpskog jezika u inostranstvu, koja bi bila sastavljena od predstavnika više ministarstava i institucija: 1. Ministarstva kulture, 2. Ministarstva prosvete (Sektora za međunarodnu saradnju), 3. Ministarstva spoljnih poslova, 4. Saveta za srpski jezik (savetodavnog tela pri Vladi RS); 5. Međunarodnog slavističkog centra (Filološki fakultet, Beograd); 6. Centra za srpski kao strani (Filološki fakultet, Beograd); 7. Centra za srpski kao strani (Filozofski fakultet, Novi Sad); 8. Centra za srpski kao strani, nematernji i zavičajni jezik (Filozofski fakultet, Niš); 9. Centra za srpski kao strani jezik (FILUM, Kragujevac). Ta agencija realizovala bi veći broj aktivnosti: 1) analizu stanja i potreba postojećih lektorata (ažurirati aktuelni presek stanja), 2) utvrđivanje mogućnosti za otvaranje novih lektorata u državama gde postoji interesovanje; 3) plansko obnavljanje i uspostavljanje sistemskih mera za poboljšanje statusa postojećih lektorata (npr. jačanje međuinstitucionalne saradnje između lektorata i Republike Srbije (preko Agencije); 4) osnivanje fonda i raspisivanje godišnjih konkursa za različite aktivnosti pri lektoratima; 5) izmenu Zakona o visokom obrazovanju (član 83a) i kontrolu primena zakonske regulative u pogledu statusa lektora za srpski jezik (visina mesečnih prihoda, period boravka u inostranstvu i sl.); 6) utvrđivanje jasnijih neophodnih uslova za izbor i obavljanje poslova lektora srpskog jezika na univerzitetima u zemlji i inostranstvu, i kontrola primene zakonske regulative (završene master studije odgovarajućih studijskih profila, polaganje ispita za dobijanje licence, raspisivanje regularnih konkursa za izbor lektora, i sl.); 7) prevođenje i ozvaničavanje dokumenta o nivoima postignuća za srpski jezik kao strani (A1C2) prema Zajedničkom evropskom okviru za žive jezike. Agencija bi koordinisala i podsticala izdavačku delatnost različitih akademskih centara u vezi sa snabdevanjem lektorata srpskog jezika udžbeničkom literaturom, međunarodnim zbornicima radova, priručnicima za učenje srpskog jezika kao stranog, biografijama i bibliografijama, hrestomatijama i sl. Dobar primer međuuniverzitetske saradnje jeste iskustvo Međunarodnog slavističkog centra (MSC). MSC je osnovan 1971. godine pri Filološkom fakultetu u Beogradu, a osnivači su bili Filološki fakultet u Beogradu, Filozofski fakultet u Novom Sadu, Filološki fakultet u Prištini i Zavod za međunarodnu naučnu, prosvetnu, kulturnu i tehničku saradnju Republike Srbije. Cilj MSC je da podstiče i pomaže proučavanje naše književne i kulturne baštine, kao i učenje i usavršavanje srpskog jezika u inostranstvu.

Osim statusa lektora na lektoratima srpskog jezika u inostranstvu, neophodno je poboljšati i status lektora na prostoru samoga srpskoga jezika. Tim pre što se svakodnevno suočavamo sa sve većom jezičkom nekulturom i opštom nebrigom u pogledu očuvanja i negovanja norme standardnog srpskog jezika, a to se - nažalost - uočava i u državnim institucijama, obrazovanju, medijskim i izdavačkim kućama.

Zato je potrebno položaj lektora srpskog jezika zakonski urediti, gde će eksplicitno biti propisano da lektorsko-korektorske poslove može da obavlja isključivo lice koje je za to kvalifikovano (ima završene odgovarajuće studije i položenu licencu za lektora srpskog jezika). To treba uraditi podzakonskim aktom koji će u skladu sa Zakonom o upotrebi srpskog jezika u javnom životu i zaštiti i očuvanju ćiriličnog pisma ("Službeni glasnik", br 89/2021) predstavljati dopunu njegovih članova 8 i 9. A tim podzakonskim aktom bilo bi propisano ko sve mora imati zaposlenog ili honorarno angažovanog lektora za srpski jezik: 1) svi državni organi na svim nivoima vlasti, 2) sve izdavačke i medijske kuće, odnosno sve institucije koje se bave izdavaštvom, 3) sve prevodilačke institucije i 4) sve obrazovne institucije, s tim da broj zaposlenih lektora u jednoj instituciji treba da bude prilagođen obimu posla.

Tim bi se aktom propisali i eksplicitni obrazovni uslovi koje lektor mora posedovati, i to: a) diploma o završenim osnovnim ili master studijama na programu Srpski jezik i književnost ili Srpska književnost i jezik (studije srbistike), i b) licenca za obavljenje lektorsko-korektorskih poslova, koja se obnavlja (uz novo polaganje ispita) na svakih pet godina.

Dva su opšta zaključka konferencije o statusu lektora i lektorata srpskoga jezika. Prvo, neophodno je ne samo sprečavanje gašenja nego i širenje mreže katedara i lektorata srpskog jezika, bar na evropskim univerzitetima, kao i podsticanje većeg interesovanja za studiranje stranih studenata na našim univerzitetima; to se može postići samo temeljnim preoblikovanjem kulturne politike naših zemalja i promenom svesti o značaju uloge nastave srpskog jezika kao maternjeg, kao stranog, kao nematernjeg i kao zavičajnog. Drugo, neophodno je zakonski urediti položaj lektora srpskog jezika u svim sferama upotrebe srpskog standardnog jezika u javnom životu. n

Učesnici Šeste interkatedarske srbističke konferencije

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije