UVEO NAS U JEVROPU, ALI UVEK PRIPADAO NAMA: Knjiga o Paji Jovanoviću pojavila se u "Plavom kolu" Srpske književne zadruge

U POSLEDNjIH nekoliko decenija u velikoj meri je obnovljeno interesovanje za Paju Jovanovića (1859- 1957), jednog od najpoznatijih umetnika u povesnici srpske umetnosti druge polovine 19. i prve polovine 20. veka i nesumnjivo najprepoznatljivijeg domaćeg slikara u evropskim okvirima, koji ne prestaje da intrigira, smatra profesor Igor Borozan sa beogradskog Filozofskog fakulteta. Ovaj dopisni član SANU je, uz Dragana Lakićevića, jedan od urednika "Knjige o Paji", koja se pojavila u "Plavom kolu" Srpske književne zadruge.

Foto Knjiga o Paji SKZ

U ovoj čuvenoj ediciji, našim najznačajnim likovnim umetnicima prethodno su bile posvećena dela o Nadeždi Petrović, Savi Šumanoviću, Petru Lubardi i Sretenu Stojanoviću. Reč je o knjigama koja pružaju uvid u recepciju njihovih opusa, od doba kada su ušli u stvaralaštvo, pa do današnjih dana, a takvo je i ovo najnovije izdanje.

- Vrtoglavi rast cena pojedinih Jovanovićevih slika ostvaren prodajom kod uglednih aukcijskih kuća (Doroteum, Sotebi...), pogotovo onih orijentalističke tematike, podigli su status umetnika u velikim evropskim metropolama - piše, između ostalog, profesor Borozan u predgovoru "Knjige o Paji". - Jovanović je u poslednjoj deceniji prepoznat kao prvorazredni nacionalni umetnik, te kada je reč o njegovim delima, kulturna strategija državnog vrha je zasnovana na ideji otkupa njegovih slika iz privatnog vlasništva u zemlji i inostranstvu, bez obzira na njihovu tematiku, i pohranjivanju u domaće muzeje, čime se iznova podiže interesovanje za Jovanovićevo delo u naučnim, stručnim i širim krugovima javnosti.

Foto Knjiga o Paji SKZ

A da je Jovanović, rođen u Vršcu u vreme Austrougarskog carstva, već na početku svoje karijere krajem 19. veka, već bio najbolji ambasador srpske kulture, mada malo poznat u zemlji svojih predaka, uverljivo svedoči tekst koji otvara ovu hrestomatiju, a koji je Mita Živković napisao davne 1891. godine:

- Ta obrazovana Jevropa, doskora je više znala o divljačkim narodima, što žive po nepristupačnim predelima srednje Afrike, po peskovitim pustarama daleke Azije, po neprohodnim šumama Severne i Južne Amerike, nego što je znala o manjim narodima u svojoj Jevropi... U red onih ljudi koji su u izvesnom pogledu dali; mnogo važnog objašnjenja o nama Srbima najobrazovanijim i najmoćnijim Jevropljanima, bez ikakve sumnje mora se računati Srbin, umetnik Paja Jovanović. To je mlad čovek, tek u svojoj trideset prvoj godini i već je doživeo da o njemu i njegovom radu mnoge novine jevropskog glasa skoro isto toliko govore, koliko i o najvažnijim političkim događajima u celom Srpstvu....

Originalne slike Pajine, kako svedoči Živković, bile su tada "rasturene su po celom svetu" i nalazile se na takvim mestima, koja su bila retko kojem Srbinu pristupačna. Zato je bio tvrdo ubeđen, da će obrazovaniju srpsku publiku zadovoljiti i njegov opis tih slika, čije originale nisu mogli da pogledaju.

Foto Knjiga o Paji SKZ

- Umetnik mi je stavio na raspoloženje verne fotografije svojih velikih slika, neke koje nisu fotografisane, opisao mi je sam, a fotografije ima umetnikov brat, ovdašnji fotograf Milan Jovanović - objasnio je Živković, upuštajući se u opise Jovanovićevih dela.

Povodom Prve jugoslovenske umetničke izložbe, tekst o slikaru tada velikih nacionalnih tema, 1904. godine, napisala je i sama Nadežda Petrović, koja primećuje:

- Kruna srpske umetnosti na ovoj izložbi, sa svojim monumentalnim delom je Paja Jovanović. "Krunisanje Dušanovo" i po kompoziciji, crtežu, i tehnici, zauzima prvo mesto na jugoslovenskoj izložbi. Paja Jovanović je umetnik i po svom osećanju, ne samo po talentu. Kao što slepi guslari opevaše gospodstvo naših kraljeva i careva, i junaštvo naših junaka i vojvoda, tako Paja Jovanović svojom pesničkom dušom pravog umetnika, nadahnut narodnom poezijom, dade nam u slici to narodno blago, našu narodnu poeziju.

Među autorima koji su se bavili različitim aspektima slikarstva Paje Jovanovića, u različitim epohama, u ovoj knjizi zastupljeni su i Bogdan Popović, Milan Savić, Veljko Petrović, Svetislav Mandić, Nikola Kusovac, Đorđe Kadijević, Sreto Bošnjak, Vanja Kraut, Dejan Đorić, Petar Petrović, Slavica Stamenković, Miodrag Rogić, Miroslav Timotijević. A u njoj su čak dva teksta akademika Dejana Medakovića.

Foto Knjiga o Paji SKZ

- Moj život je šaljiva igra - to su reči kojima je sam slikar Paja Jovanović počeo jedno od svojih čestih autobiografskih kazivanja - podsetio je Medaković u članku iz 1957. godine, u kojoj je umetnik napustio ovaj svet. - Sa lepim osećanjem za materiju, on je kitio svoje slike i prosipao po njima svoja izvanredna, iako jednostrana slikarska znanja. Sem toga, ne treba zaboraviti da je on naš prvi slikar koji je u ono doba imao priznato međunarodno veliko ime. I pored toga što je veći deo života usamljeno proveo na strani, iako nije stvorio ni svoju školu, ni svoje učenike, ipak je on svojim dugim i plodnim stvaranjem uvek pripadao nama. On je dostigao meru koja ga opravdano čini našim znamenitim slikarom. 

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije