OTKRIVENA EPISKOPSKA CRKVA GORDOSERBONA - PRESTONICE SRBA U MALOJ AZIJI: Na licu mesta u selu Čajirhan na 140 kilometara od Ankare

ARHEOLOZI ankarskog Muzeja anadolijskih civilizacija prošle godine su u selu Čajirhan, na obali veštačkog jezera nastalog pregrađivanjem velike reke Sakarije (antički Sangaris), otkopali ostatke raskošne episkopske crkve u kojoj je prema romejskim dokumentima 691. i 692. stolovao episkop Gordserbona, "grada Srba iz Gordije".

foto: Boris Subašić

 Ovo otkriće se podudara sa zaključcima velikog istoričara i arheologa ser Vilijama Mičela Remzija, koji je 1890. stigao na breg iznad rečne klisure kraj zabačenog anadolskog sela i ugledao veličanstvene ruine nepoznatog grada.

Iščitavajući romejske hronike zaključio je da su to ostaci Gordoserbona, a glavna poveznica bila je informacija o prisustvu vladike ovog velikog grada vaseljenskom saboru u Konstantinopolju. Otkriće ankarskih arheologa je posle 135 godina pružilo materijalni dokaz za Remzijevu teoriju i reporter "Večernjih novosti" se uputio u tursku prestonicu Ankaru, kojoj pripada i varošica Čajirhan, udaljena 140 kilometara od centra megalopolisa.

foto: Boris Subašić

Gradskim autobusom broj 677 u rano jutro smo sa dremljivim putnicima prošli isti put koji je 1890. na konju prevalio naučnik - avanturista, veliki arheolog i prosvetitelj ser Vilijam Mičel Remzi. Neumorni Škotlanđanin, koji je prešpartao Svetu zemlju i Malu Aziju tragajući za ostacima velike prošlosti, bio je zadivljen moćnim zidinama grada čije ime lokalno stanovništvo nije znalo. Remzi je otkrio da je grad utemeljen na mnogo starijem naselju Gordiokome (Gordijevo selo), u kome je po predanju rođen Gordije, veliki vladar Frigijaca koji su iz balkanskog Podunavlja stigli u Anatoliju u drugom milenijumu pre nove ere.

Ovaj prostor su u 1. veku osvojile rimske legije i meštani su Gordiokome diplomatski nazvali Julijanopolis Mela, da ga osvajači ne bi razorili. Staro frigijsko ime po legendarnom Gordiju nije zaboravljeno, štaviše, cela oblast uz Sangaris je nazvana Gordos i Rimljani su to prihvatili. Kada su u 7. veku stigli srpski kolonisti, njihova prestonica je, logično, nazvana Gorodserbon.

foto: Boris Subašić

- Prema caru Konstantinu Sedmom Porfirogenitu (913-959), došavši iz svoje severne prapostojbine u vreme cara Iraklija (610-641), Srbi su se najpre naselili u Solunskoj oblasti, gde je nastao grad po njima nazvan Servija, odakle su se zatim vratili na sever, da bi se konačno nastanili u zapadnom delu Balkanskog poluostrva. Jedan deo njih nastavio je da živi u okolini Soluna, u području Servije na Bistrici i stoga je sasvim moguće da su i oni bili zahvaćeni vojnom akcijom Justinijana Drugog 687. i 688. i merama preseljavanja u Malu Aziju naredne godine. Činjenica da je grad nazvan po njima imao svog episkopa 691. i 692. godine upućuje na zaključak da su Srbi koji su preseljeni u Malu Aziju tada bili hrišćani. Takođe, upotreba naziva "izabrani narod" za vojsku koju je car regrutovao 691. i 692. godine iz redova slovenskih plemena, koja je 688. i 689. preselio iz oblasti Soluna u Malu Aziju, svedoči da je hrišćanstvo bilo u velikoj meri prisutno kod njih - navodi istoričar dr Predrag Komatina iz Vizantološkog instituta.

foto: Boris Subašić

Kada je 1890. stigao u Čajirhan, ser Vilijam Remzi nije znao ništa o srpskom narodu. On je Srbe doslovno otkrivao rešavajući enigmu posade utvrđenog grada iznad klisure Sangarisa, koji je kontrolisao interkontinentalni put između Evroazije i Bliskog istoka i Severne Afrike. Tom saobraćajnicom su milenijumima mirnim periodima kretali trgovački karavani, noseći svilu, tamjan, začine, ali i naučna znanja i istočnjačke religije ka Zapadu.

foto: Boris Subašić

Od 325, kada je ovim drumom od Nikeje do Jerusalima prošla Sveta carica Jelena, on je poneo ime Put hodočasnika i postaje glavna kopnena poklonička ruta. Tokom ratova, klisura Sangarisa bila je kritična tačka vojnih pohoda, što se potvrdilo i u 7. veku, kada su ovuda ka Konstantinopolju krenule vojske prve Islamske države, kalifata. Romejski carevi su, prema sačuvanim zapisima, tada sa Balkana u anatolijsku oblast Bitiniju u nekoliko navrata preselili više od 240.000 Srba sa Balkana. Oni su postali graničari "pravoslavnog Rima", o čemu je najveći vizantolog 20. veka Georgije Ostrogorski pisao:

"Dok su ranije 'varvari' stupali u carsku vojsku kao najamnici ili federati, sada se vojni sistem u Vizantiji promenio: najamničku vojsku zamenila je vojska vojnika - seljaka naseljenih po novostvorenim temama, a prema tome i Sloveni su stupali u vizantijsku vojsku kao vojnici - seljaci. Tako su se u novu organizaciju, stvorenu tada u Vizantiji, ulile nove mlade snage Slovena i time se objašnjava izvanredan uspeh novog vizantijskog uređenja. Iraklije i njegovi naslednici stvorili su formu, a Sloveni su je ispunili sadržinom i dali stvarnu snagu novom sistemu koji je za više vekova osposobio Vizantiju za novi život".

foto: Boris Subašić

Gordoserbon je dobio ime po najmoćnijem slovenskom plemanu Srbima, a o njegovom vojnom značaju svedoče debele zidine od tesnog kamena i keramičkih ploča koje izranjaju iz jezerskih dubina. One se penju uz strmi breg kraj temelja nekada visokih kružnih kula sve do ostataka velikih hramova i ogromne nekropole oko njih. To je sve što se može videti danas, jer su ostatak ogromnog utvrđenog naselja i mosta preko Sangarisa potopljeni pedestih godina 20. veka, prilikom izgradnje brane kod Čajirhana.

foto: Boris Subašić

Nauka nije marila za ovo mesto za razliku od kradljivaca starina koji su decenijama besomučno prekopavali prebogato arheološko nalazište na bregu udaljenom pet kilometara od današnjeg naselja. Tek 2009. godine na teren izlaze arheolozi Muzeja anadolijskih civilazacija i pronalaze stotine grobnica iz vremena antike i ranog hrišćanstva, ukopane duboko u meki kamen brega koji je i pre hrišćanstva imao auru posvećenog tla. O tome svedoče frigijske grobnice, lučno isklesane pećine sa kamenim krevetima za pokojnike, koje su docnije samo prepravljane i dopunjavane rimskim i romejskim sarkofazima nalik na kućice sa svioslivnim krovom. Nedvano su otkopane i velike zajedničke grobnice, pliće i mlađe od nabrojanih, verovatno iz vremana velikih ratova. Kružni temelji od masivnog kamena prečnika i do 10 metara ukazuju da su se ovde nalazila i paganska svetilišta i monumentalni grobni hramovi.

foto: Boris Subašić

Ipak, sva ova otkrića u zasenak je bacilo prošlogodišnje iskopavanje katedralne vladičanske crkve, čija su tri broda razdvajale kolonade masivnih stubava. Desno od oltarskog prostora otkrivena je i uklesana pećinica sa oltarom, verovatno isposnica nekog ranohrišaćanskog svetitelja, zbog čije je slave podignut veličanstveni hrama sa podom od mermera koji je donesen sa velike udaljenosti, jer ovog kamena nema oko Gordoserbona u oblasti "duginih brda".

foto: Boris Subašić

Njihovo ime doslovno opisuje bregove nastale taloženjem vulkanskog peska sa različitim mineralima koje su izbacivali vulkani tokom erupcija. Kada je erozija prosekla doline u tim naslagama, stvorila je bregove na čijim se bokovima smenjuju slojevi najrazličitih boja, od bledozelene do mrkocrvene, koji fasciniraju i današnjeg posmatrača, a možemo samo da zamislimo kakav su utisak ostavljali na ljude pre nekoliko milenijuma. To je verovatno razlog da od vremena Frigijaca do danas ove planine imaju oreol svetosti.

foto: Boris Subašić

Gordije i njegov čvor

IŠČITAVAJUĆI izvore od 1. veka pre nove ere do 2. veka nove ere ser Gordon Remzi je utvrdio da se Gordoserbon nalazio na temeljima Gordiokomea, sela u kome je rođen Gordije, frigijski vladar koji je u 2. milenijumu pre nove ere vezao legendarni nerazmrsivi čvor, proričući da će onaj ko ga razveže postati gospodar Azije. U 4. veku pre nove ere Gordijev čvor je mačem presekao Aleksandar Veliki i osvojio Aziju.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije