HRIŠĆANSKE SVETINJE KAPADOKIJE "GRIZU" I NEBRIGA I ZUB VREMENA: Mnoge grandiozne pećinske crkve zakatančene i nedostupne posetiocima

NEOOSMANIZAM i pohlepa koju izaziva masovni turizam ugrožavaju najstarije materijalne tragove hrišćanstva sačuvane u današnjoj turskoj Kapadokiji, u Istorijskom nacionalnom parku Goreme, koji je od 1985. pod zaštitom Uneska. Za razliku od ranijih vremena, u kojima je čuvan Ataturkov civilizacijski zavet, sada su zatvorena vrata mnogih grandioznih pećinskih hrišćanskih crkava klesanih i oslikavanih od 4. do 11. veka u mekim stenama od vulkanskog peska, tufa.

foto: Boris Subašić

Slika tog propadanja jasno se da videti na Putu svile u drevnom gradu Kodesana, danas selo Čavušin, gde se nalazi jedna od najstarijih očuvanih crkava sveta, podignuta oko 500. godine i posvećena Svetom Jovanu Krstitelju. Bila je episkopsko sedište. U njoj su se nalazile, pretpostavlja se, mošti Svetog Hijerona, podvižnika iz ogromne monaške naseobine Korame, današnjeg turističkog centra Goremea.

foto: Boris Subašić

U Čavušinu je i zadužbina romejskog vojskovođe, potom i cara Nikifora Foke, potomka čuvene patricijske porodice iz kapadokijska Cezareje, današnjeg Kajserija. On je sredinom 10. veka dao da se u brdu visine tridesetak i dužine sedemdesetak metara ukleše ogroman trobrodni hram sa konacima, ali od njegovog raskošnog slikarstva i enterijera sada se može videti samo nešto malo fresaka na spoljnom zidu, jer je ulaz zatvoren debelim vratima sa masivnim katancem. Ona se nalaze desetak metara iznad tla i do njih se stiže metalnim stepenicima postavljenim u vreme pre neoosmanizma, kada je svaka od kapadokijskih crkava imala svog čuvara koji je pazio na spomenike, a posetioci su mogli da ih vide i spolja i iznutra. O majstorstvu umetnika koji je ukrašavao hram danas svedoče već izbledeli tanani izduženi likovi arhanđela Mihaila i Gavrila sa desne strane vrata, dok se sa leve vidi samo obris lika kapadokijskog svetog ratnika Đorđa i nešto bolje očuvana Bogorodica.

foto: Boris Subašić

Nije više moguće videti ktitorsku fresku generala i cara Nikifora Foke, koji je predstavljen kao predvodnik kolone svetih ratnika. Retki naučnici koji su se bavili ovim hramom smatraju da je zadužbinu podigao posle velikih pobede nad arapskim vojskama, kada je u znak zahvalnosti Bogu dao i ogroman novac za izgradnju Velike Lavre, prvog manastra na Atosu. Živopisi carske zadužbine godinama su skriveni u mraku, navodno zbog restaurisanja, kao i u mnogim drugim manastirima od Kapadokije do Carigrada, koji još nisu pretvoreni u džamije.

foto: Boris Subašić

Ponadao sam se da ću možda ipak videti unutrašnjost zadužbine kapadokijskog i svetogorskog ktitora, kada sam video da mi se pored zakatančene čuvarske kućice i biletarnice približava meštanin mašući rukom. Nažalost, on nije bio čuvar i ključar svetinje, već agent obližnje prodavnice "originalne" grnčarije.

- Dođite da kupite originalne vrčeve koje naša porodica pravi već 4.000 godoina - autoritativno me je ubeđivao sredovčeni Turčin, gotovo me gurajući u pravi hanagar sa kopijama vaza i vrčeva kakve su pravili Frigijci krajem 2. milenijuma pre nove ere.

Odnekud su se pojavili i članovi njegove familije koji nisu odavali utisak da se uopšte bave keramikom, a još manje da su proizveli hiljade vaza, šoljica, vrčeva od kojih su samo neki bili verne kopije antičkih, dok je najveći deo pripadao industrijskim neoosmanskima varijacijama na frigijske teme.

- Vi ste Frigijci - upitao sam.

- Ne, Turci - odgovorio je prodavac i pogledao ispod oka. - Odakle si?

- Srbija, Srbistan.

- Aaa, Srbistan. Ti si hrišćanin. Idi kod Dvorca, tamo imaš krstove - rekao je neizainteresovano.

foto: Boris Subašić

Shvatio je da nisam "obični" turista kome može da proda za 100 i više evra keramiku koja je pre samo tri godine koštala najviše 20 evra, pa me je sa zadovoljstvom ispratio na ulicu. Nastavio je da patrolira čekajući neki od autobusa iz kojih kao bujica izlaze turisti sa Dalekog istoka, koji trčkaraju i besomučno fotografišu sve oko sebe i, uglavnom, ne znajući ni gde su, ni šta gledaju.

Obilazeći Fokin breg - crkvu, naišao sam na stazu koja je vodila do vrha te katedrale u steni. Sa nje su se videli otvori vrata i prozori kelija dostupnih samo spuštanjem niz uže. Na platou vrha brda ukazao se još jedan manastirski kompleks uklesan u obližnju liticu, a nedaleko od njih još jedan u skrivenom potkovičastom kanjončiću. Najveće zaprepašćenje ipak su izazivali prozorčići koji su se jasno videli na ravnoj vertikalnoj obližnjoj planini Akdag, do kojih se može stići samo spuštanjem desetinama metara niz uže ili - letenjem.

foto: Boris Subašić

Oni su svedočili da je današnje selo koje nema ni 300 stanovnika nekada bilo veliki i značajan grad dostojan carske zadužbine, ali o njemu nema reči u turističkim vodičima, čak ni u retkim naučnim radovima mlađih zapadnih istoričara umetnosti.

Iz njih je vidljivo da autori pojma nemaju o pravoslavlju, da ne znaju šta su ktitorske freske, a iščuđavali su se kako je moguće da je Istočno rimsko carstvo, u 16. veku na katoličkom Zapadu pežorativno nazvano Vizantija, znalo za sopstvene tradicije Rimskog carstva. Ni zapadni univerziteti očigledno više nisu ono što su bili, sudeći po tim kabinetskim genijima koji nisu pročitali ni ono što su njihovi veliki prethodnici zapisali lutajući po Istoku u 19. i 20. veku putevima opasnim po život, samo da bi otkrili korene evroazijske civilizacije.

foto: Boris Subašić

Pustom glavnom ulicom Čavušina, kojom samo povremeno protrči poneki olinjali pas, stiže se sam do Dvorca, stene nalik iskrzanom pramcu broda, visoke pedesetak metara, u kojoj se vide mali otvori vrata i prozora. Njena prava funkcija vidi se tek kada se prođe na drugu stranu, na seoski trg sa koga se vide spratovi sa mrežom ogromnih stambenih prostorija koje su bile uklesane kao komplaks u breg-soliter, od njegovog vrha do podruma dubiko ispod tla. Zemljotresi su srušli ogroman deo te građevine, ostavljajući pogledu izložen poprečni presek zdanja koje se u turističkim vodičima naziva Dvorcem, iako ga još niko nije ozbiljno proučavao. U njegovom podnožju je prodavnica sa uobičajenim tipskim suvenirima, samo na jednoj polici stoji gomila velikih, od starosti pocrnelih ključeva i metalnih krstova.

foto: Boris Subašić

To su materijalni dokazi koji demantuju priču za turiste da su današnji stanovnici Čavušina oni isti koji su do 60-ih godina prošlog veka živeli u Dvorcu i ogromnom naselju uklesanom u breg iza njega, u dužini od oko 200 metara. Istina je da su tu 2.000 godina živeli hrišćani, potomci građana provincije Kapadokije Rimskog i Romejskog carstva, zbog čega su sve do 20. veka u Osmanskoj imperiji nazivani Rimljanima. Pošto su govorili grčki, mada specifičnim dijalektom, njih je prisvojila savremena Grčka država, iako je etničko poreklo kapadokijskih hrišćana bilo šaroliko: od Sirijaca, preko helenskih Romeja, do Slovena. Posle Prvog svetskog rata, kada su Italijani, Francuzi i Englezi odlučili da rasparčaju Osmansko carstvo i pretvore ga u svoje kolonije, London je kao i obično pronašao tuđe topovsko meso za svoje imperijalne ambicije. Englezi su raspalili maštarije grčkih političara o obnovi Vizantije od Balkana do Bliskog istoka, a ovi su poslali ekspedicione vojne trupe iz Grčke u Anadoliju, gde su posle prvih pobeda doživele niz katastrofalnih poraza zahvaljujući "saveznicima" iz Antante. Naime, Francuzi i Italijani, ljuti zbog grčkih i engleskih ambicija i nepoštovanja dogovora o podeli kolonijalnih teritorija, počeli su da naoružavaju i obučavaju Turke. Najstrašniji teror islamista i turskih nacionalista pretrpelo je kapadokijsko hrišćansko stanovništvo, koje je 1924, milom ili silom, preseljno u današnju Grčku.

foto: Boris Subašić

Ključevi i krstovi na tezgi prodavnice u Čavušinu pripadali su bravama i zidovima njuhovih kuća uklesanih u kamenu, koje se sada prikazuju turistima kao bezazlena atrakcija, bez ove strašne i poučne priče.

Put iz podnožja Dvroca vodi do vrha brega gde se otkriva neverovatan prizor plitkih duguljastih jama, ukopanih u vulkanski kamen i stena nad njima u koje su uklesani lučni otvori. Kada se bolje zagleda, na nekima se vide ostaci urezanih krstova. Svako ko je bio u kapadokijskim pećinskim grobnim crkvama prepoznaje da se na ogromnom platou nalazio takav hram i da su u njemu sahranjene desetine ljudi, od dečjeg do odraslog uzrasta. Ko su bili ti ljudi i gde su nestali spoljni zidovi crkve nema odgovora, ali sam prizor tog groblja ni na nebu ni zemlji, iza koga se vidi panorama fantastičnih kapadokijskih pejzaža, ostavlja dubok utisak na posetioca.

foto: Boris Subašić

Uskom stazom po obodu litice od tog posvećenog prostora dolazi se do ogromne katedralne crkve posvećene Svetom Jovanu Krstitelju, uklesanoj na tridesetak metara iznad tla. Njen ulaz ukrašen je velikim reljefom ceveta sa šest latica, kakav su koristili kao simbol još Hetiti koji su ovde živeli početkom drugog milenijuma pre nove ere. On se očigledno prenosio s kolena na koleno do početka 6. veka naše ere, kada je sazdana ova crkva, jedan od najstarijih hrišćanskih hramova sveta, sačuvan u gotovo izvornom obliku.

foto: Boris Subašić

Crkva izdubljena u srcu brda

PRIPRATA Crkve Svetog Jovana Krstitelja u obliku terase se odlomila i pala, a otvori između masivnih stubova koji su razdvajali brodove crkve su zazidani krupnim kamenjem, tako da se ne vidi prava monumentalnost tog arhitektonskog čuda, izdubljenog u srcu brda. Freske su naravno teško oštećene i teško je prepoznati šta je na njima predstavljeno. Nadu da ipak nije sve izgubljeno daju mlade obrazovne turske porodice neopterećene islamizmom koje posećuju ovo mesto sa decom, shvatajući ga kao deo kulturne baštine svoje zemlje.

foto: Boris Subašić

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije