AKADEMIKOV VELIKI POKOLJ NAJZNAČAJNIH KNJIŽEVNIKA:Iako pravnik Velibor Gligorić je postao profesor Filozofskog fakulteta i predavao književnost

POPUT uzbudljivog romana, Petar Džadžić pomera vreme i perspektivu svog „glavnog junaka” Velibora Gligorića pola veka unapred, sada na poziciji Skerlića i Popovića, precizno je definišući (reč je o šezdesetim godinama HH veka):

OSTVARENjE Naslovna strana knjige "Srpski realisti" Živomira Mladenovića, Foto Arhiva "Novosti"

„Vetar vremena pomerio ga je u sam špic terazijskog senakla. Sve što su imali braća Popović i Skerlić u smislu književnom ili naučnom, ima sada Gligorić. Iako pravnik, on je profesor Filozofskog fakulteta i predaje jugoslovensku književnost. Akademik je, a malo će vremena proći pa će postati i predsednik Akademije. Glavni je urednik `Savremenika` glavnog organa književnika koji u obnovljenom modernizmu vidi tuđe.

Knjižaru Gece Kona nasledila je moćna `Prosveta` koja objavljuje Gligorićeva dela. Stari vuk pozorišne kritike smestio se i u fotelju upravnika pozorišta i produžetak terazijske arterije: Jugoslovenskog dramskog. Udarna mesta kulturnih rubrika najvećih listova uvek su mu na raspolaganju. Gligorićeve žestoke pamflete zamenile su njegove opširne i mirne „red po red analize srpskih realista u Bogdanovom stilu (ali bez Bogdanovog stila)“.

Upravo ovde dolazimo do ključnih, dodirnih tačaka i ukrštanja dve sudbine. Prve Živomira Mladenovića - sistematski obrazovanog, koji je (na nesreću) doktorirao na tezi baš o Jovanu Skerliću i deset godina izučavao i pripremao rukopis o srpskim realistima, i koji se posle rata spremao da ga objavi, nadajući se da će ovim udžbenikom dobiti (zasluženu) univerzitetsku katedru. Druga sudbina je ona Velibora Gligorića, za čiji kritičarski diskurs Hatidža Krnjević pišući o njemu (u doba kada je on već bio neprikosnovena „veličina”), a analizirajući tekstove iz kritičareve književne mladosti koje poredi sa onim iz kasnijeg perioda, lucidno zaključuje da je Gligorić izgubio „gotovo sve stilske odlike i jetki šarm ranih zapisa”, uočavajući i ukazujujući na jednu nesvakidašnju evoluciju (odnosno regresiju), koja je uslovila promenu ne samo u Gligorićevom stilu, nego i u strukturi njegove ličnosti, jer navodi i sledeće:

„Ta dva bića - Gligorić iz mladih dana i Gligorić iz faze svoje književne dugotrajne zrelosti - gotovo da više nemaju ničeg zajedničkog”. (H. Krnjević, prema Džadžiću, 1986).

U POSLEDNjEM poglavlju ove briljantne analitičke studije, Petar Džadžić daje primere niza već čuvenih „kritičarskih promašaja” Velibora Gligorića, od čega se naročito zadržava na „oceni” dela Miodraga Bulatovića u „Savremeniku“ (1956) izdvajajući simbolično, na ovom primeru, težišnu postavku svoje teze u paraleli Skerlić-Gligorić: „Po uzoru na Skerlićev nasrtaj na Disovo tuđe, usledio je nasrtaj, ništa manje nemilosrdan (i nepravedan), na Bulatovićevo tuđe”.

Na samom kraju svoje studije, Petar Džadžić gotovo da je potpuno na tragu otkrića koje je glavni predmet memoarske knjige Živomira Mladenovića, a čiji se (zakriveni) rad u potpunosti uklapa u ove uvide, jer Džadžić navodi o Gligoriću i sledeće:

„Zauzevši mesto svojih ljutih protivnika na gotovo svim punktovima umetnosti, nauke i moći, Gligorić je delimično preuzimao i metodologiju književne analize Jovana Skerlića (u „Srpskim realistima”), koja mu je u mladosti takođe bila strana...” .

Ne spominjući u svojoj sjajnoj studiji kritički prikaz Branimira Ćosića, koji mu tokom pisanja očigledno nije bio poznat, ili mu je prosto promakao, a nastao je skoro pola veka ranije, Petar Džadžić nije ni slutio koliko je bio u pravu i koliko je još jedan, višestruko nadareni i pre vremena zgasli talenat i u malo ovozemaljskog vremena kao kompletna književna pojava (romanopisac, pripovedač, kritičar) Branimir Ćosić (1904-1934)), već postavio istu (Džadžićevu) tezu, a povodom knjige Velibora Gligorića, „Polemike“ (1930), koju je on imao prilike da pročita i kritički proprati, a objavljenu u Ćosićevoj posthumnoj knjizi kritika „Kroz knjige i književnost“ (1937).

ĆOSIĆEV tekst nosi i precizan datum pisanja: Beograd, 18. jula 1930, i od samog početka, Gligorićev kritičarski rad Ćosić pronicljivo sumira kao ostajanje i insistiranje „na jednoj istoj liniji” koja dobija sasvim nedvosmisleno kritičku konotaciju:

„Od svog prvog članka u `Novoj Svetlosti` od decembra 1920. - gde se nalaze u začeću sve njegove kasnije teme: Sima Pandurović, profesorska poezija, Bogdan Popović i kritika Jovana Skerlića, `Srpski književni glasnik` i Miša Crnjanski - pa do svoje poslednje knjige `Polemike`, Velibor Gligorić je ostao na jednoj istoj liniji... A to je šteta, jer istrajati od 1920. godine do 1930. na jednoj liniji predstavlja jednu retku energiju, jedan nesavitljiv karakter; jer istrajati deset godina na jednom frontu je više nego obična tvrdoglavost, iako bi možda izvesni duhovi radije okrstili ovu istrajnost; jer izgubiti deset godina /u borbi/ sa vetrenjačama - velika je šteta.”

Težište naslućene teme, kroz imenovanje Bogdana Popovića i Jovana Skerlića, ali i proniknuće (već tada!) u srž same ličnosti i karaktera Velibora Gligorića, Branimir Ćosić fascinantno lucidno razotkriva u sledećim redovima:

„A da su izvesne ličnosti - i to one protiv kojih je Gligorić prosuo najviše mastila i istupio najviše pera - vetrenjače, to te ličnosti, čak i bez pomoći Gligorićeve (...) suviše jasno pokazuju. Da sažmem: Velibor Gligorić je utrošio i troši i suviše veliki deo svoje energije i svo- ga vremena na rušenje prepreka koje odavno više ne postoje...”

Suproststavljajući, upravo na slučaju Gligorića, šta podrazumeva jedan pravi kritičarski angažman, B. Ćosić u potpunosti detetktuje „problem” u samom V. Gligoriću, koji se ponavlja i u ovom feljtonu:

„Dođavola! Za deset godina on je mogao da prevrne našu književnost tumbe, da učini trista čuda, da je (...) da je uspeo da se oslobodi svoje fata-morgane koja mu stalno prikazuje našu književnost savijenih leđa pred skiptrom g. Bogdana Popovića (...) i stražnim uticajem Srpskog književnog glasnika.” Nazivajući „braću Popoviće” i SKG duhovito „mitskim temama” Velibora Gligorića, Branimir Ćosić u ovoj kritici, supreiorno opovrgava jedan po jedan „stav” V. Gligorića:

„STAV Gligorićev bio bi razumljiv samo u slučaju da g. Bogdan Popović direktno vrši uticaj na našu književnost prateći je, komentarišući i kritikujući. To, međutim, nije slučaj; on godinama ćuti... G. Bogdan Popović je imao svoj čas i svoje vreme, vršio u jednom trenutku neosporan uticaj na književnost i na književnike, ali je sve to već davno - (...) prošlost. Čemu onda, deset godina bez prekida, oživljavati tu prošlost?”

Naravno, u tom trenutku, sasvim pogodivši u suštinu, mladi Branimir Ćosić, jedino nema podatak o odbijenim pesmama i negativnim kritikama B. Popovića i J. Skerlića o pesništvu Gligorićevog oca, učitelja i netalentovanog pesnika iz Ripnja (što će dopuniti P. Džadžić, nekoliko decenija kasnije). Dobro naslutivši da je cilj ovakvog Gligorićevog angažmana, ustvari, zauzimanje pozicija braće Popović, kao i Skerlića (što mu se na čudovišan način i ostvarilo)...[…]

Branimir Ćosić ubedljivo i ubojito zaokružuje (predratni) kritičarski „portret” Velibora Gligorića:

„Gligorić je u toku ovih nekoliko godina izvršio jedan generalni pokolj pisaca, od Bore Stankovića, preko Dragiše Vasića, Dučića, Crnjanskog, Andrića, do Ujevića. Pokolj koji on izgleda smatra konačnim, ali iz koga se ne vidi kakav je njegov program i u ime čega sudi i osuđuje.”

POISTOVEĆENjE SA AGRESOROM

PETAR Džadžić navodi, krećući se po samom rubu otkrića o plagijatu, naravno i ne sluteći koliko mu je bio blizu - a povodom Gligorićevih "Srpskih realista" - da analiza socijalnog miljea u kome sazreva pisac, i samog stvaraočevog dela, veoma podsećaju na Skerlića, odnosno stil beogradske filološke škole (kojoj Gligorić nikada nije pripadao, ali Mladenović jeste!), izvodeći iz toga osnovnu tezu svoje studije - tj. "identifikaciju sa agresorom".

 SUTRA: NEZAUSTAVLjIV USPON NA NAJVIŠE POZICIJE 

Preporučujemo

Feljton

0 1

OBRAČUN SA OSNIVAČIMA MODERNE KNjIŽEVNOSTI: Velobor Gligorić je ostrašćeno i bahato ocenjivao dela u posleratnoj srpskoj književnosti

24. 04. 2025. u 18:00

Feljton

0 6

SVEDOK ZLOUPOTREBA U SRPSKOJ AKADEMIJI: Od Vuka Karadžića Mladenović je naučio kada se istina koja ugrožava život otkriva, a kada se prećuti

23. 04. 2025. u 18:00

Feljton

0 27

ISTORIJA BEŠČAŠĆA IZ IDEOLOŠKIH VREMENA: Objavljivanjem 2007. Mladenovićevog "srpskog realizma" skinuta je mrena iz istorije književnosti

22. 04. 2025. u 18:00

Feljton

0 3

NEZAJEŽLjIVE OSVETE AKADEMIKA GLIGORIĆA: Gligorić je omalovažavao osnivače moderne srpske kritike Jovan Skerlića i Bogdana Popovića

19. 04. 2025. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije