KRITIČAR KOJI DOVODI ČITAOCE U NEDOUMICU: Gligorić je imao vremena da menja nijanse iz Mladenovićevog rukopisa da se plagijat ne prepozna

ANALIZIRAJUĆI i vrlo afirmativno predstavljajući i ostale dve celine obimne monografije „Srpski realisti“ Živomira Mladenovića, dr Milorad Jevrić iznalazi niz sjajnih uvida, metodološki zasnovanih, kao i nijansi koje će se tek trasirati u nauci.

JUBILEJ Proslava 100. rođendana Mladenovića u krugu porodice, 5. novembra 2010. Foto arhiv porodice Mladenović- Jurković

„Studija o Ilićevoj poeziji ipak afirmiše obilje njene raznovrsnosti. Kapitalno vredna je Mladenovićeva zaključna rečenica da je Ilić „u stvari stvorio srpsku modernu poeziju.” Njome kao da je predskazao sva ona ukazivanja buduće nauke o srpskom realizmu...”

Ipak, u zaključnim napomenama, razmatrajući „složeni nivo odnosa” između Gligorića i Mladenovića, Jevrić solomonski zaključuje: „Obojica su se celoga života bavili piscima srpskog realizma, i to je bila njihova osnovna i životna i profesionalno-naučna orijentacija u kojoj su dostigli zavidne rezultate”. Upravo u kvalifikacijama za svakog ponaosob, da se Mladenović gotovo „nije bavio nekim drugim piscima” (sem realista), ali „je temeljno proučavao još i književno-kritičko i istorijsko delo Jovana Skerlića”, a da se pored ovog Gligorić bavio „i nekim drugim književno-istorijskim temama, posebno savremenim piscima ondašnje Jugoslavije, ali su njegove ambicije i dostignuti rezultati na tom planu bili daleko ispod ove njegove kapitalne knjige, Jevrić u ovom tvrđenju/zaključku ne uočava suštinsku, a očiglednu razliku: Srpski realizam jeste bio i ostao životna tema Živomira Mladenovića, kojom se on metodično i sistematično bavio čitavog života, za razliku od Velibora Gligorića (kojem je ova knjiga samo pomogla da se vine u sve stepene akademske karijere) i koji se na ove pisce više nikada nije vraćao!

Ne stoji ni Jevrićeva konstatacija (prisutna kod mnogih savremenika) da je Gligorić pisao o realistima i pre rata: da, ali to su samo tri teksta, odabrana metodom „sporadičnog” izbora tema (Bora Stanković, jer ga je lično upoznao, Nušić, gde studija proističe verovatno iz dobrog poznavanja pozorišnog repertoara tog vremena, koji je redovno pratio pišući pozorišnu kritiku za „Politiku“, i tek kratak tekst o Domanoviću), pa se može zaključiti da se Gligorić bavio i realistima, ali za epohu realizma, kao sintezu, niti je imao ni dara, ni daha, ni spreme. Štaviše, kada se uporede njegovi tekstovi pre i nakon „Srpskih realista“ (1954), vidi se da je upravo ta metodologija izlaganja, arhitektonika, nešto što je upravo „usvojio” iz rukopisa „Srpski realisti“ Ž. Mladenovića, koju je potom primenjivao kao svoj metodološki kompas i u svim svojim kasnijim tekstovima o piscima drugih epoha, doduše nešto uprošćenije, no uvek izbegavajući teorijske uvode i zaključke, i uvek započinjući endiklopedijskim nabrajanjem činjenica iz biografije pisca, da bi većinu rada posvetio prepričavanju njihovog dela (i to odabranih tekstova, jer cele opuse mnogih nije ni pročitao), često i svesno svodeći na „fragmente”, „marginalije” i to je gotovo sav njegov domet i doprinos književnoj kritici.

Odričući da je reč o plagijatu, Jevrić pomirljivo (i pomalo naivno) daje mogućnost da je stvaran susret Gligorića sa rukopisom Živomira Mladenovića 1947. nakon anonimnog konkursa „dao snažnu motivaciju za nastanak Gligorićevih realista, u to nema nikakve sumnje”, ali na koji način? Imajući dovoljno vremena da već sakupljene činjenice i građu iz osnovnog (Mladenovićevog) rukopisa u nijansama menja, da se plagijat ne prepozna (ako bi ga ikada autor ozbiljnije napao i objavio svoje delo, što se, videli smo - nije desilo), pripremajući „svoju” knjigu za štampu, koja je izašla sedam godina kasnije (1954), bila je upravo delo za izbor i u akademike.

Naučivši iz rukopisa „Srpski realisti“ metodologiju izlaganja, kako se uopšte piše naučni rad, V. Gligorić je kasnije bio svestan svojih nedostatnosti: „fragmenata” i „marginalija”, površnosti ili esejističkih zapisa o raznim piscima predratne i posleratne književnosti, istovremeno ne objavljujući više nikada ni jedno sintetičko delo, naročito iz starije epohe, sem „Srpskih realista“.

U NEDAVNO objavljenim sabranim delima jednog nepravedno skrajnutog, a velikog kritičara i intelektualca, Nikolaja Timčenka, čija zaostavština na impresivan način svedoči o pasioniranom praćenju kao i sintezama o najznačajnijim piscima i pitanjima u srpskoj književnosti druge polovine HH veka (postajući svojevrsna institucija koja je silno obogatila grad njegovog života i rada (Leskovac) ), nailazimo na niz izuzetnih uvida o tadašnjoj savremenoj srpskoj književnoj sceni, datoj iz pozicije intelektualca u provinciji (svakako u raskoraku sa svojim kritičkim potencijalom) i upravo stoga kritički nezavisnim i nepristrasnim, a gde je često, zbog superiorne prisutnosti i vladanja tadašnjim (50-te, 60-te i 70-te) javnim književnim prostorom i Velibor Gligorić bio nezaobilazna ličnost u njegovim kritičarskim razmatranjima.

U ovoj analizi poći ćemo od kritike Nikolaja Timčenka na tad „najnoviju” knjigu Velibora Gligorića, „U vihoru“ (Nolit, 1962) koju je ovaj objavio u časopisu „Delo“. Već u prvoj rečenici, N. Timčenko, navodeći da je najnovija knjiga Velibora Gligorića, „kritičara od autoriteta” sastavljena od devet „fragmenata, ogleda i studija” objavljenih u raznim časopisima („kao i njegove ranije knjige”) u koliziji sa horizontom očekivanja čitaoca od pisca takve reputacije, dovodeći „čitaoca u višestruku nedoumicu”.

„Zbunjuje, pak, činjenica da postoji čudan nesklad između piščevih pretenzija i kreativnih rezultata koje on ostvaruje u svojim radovima. Nedoumicu povećava teškoća da se čitalac snađe u određivanju pravog žanra tekstova koje ima pred sobom, a koje sam autor naziva studijama, ogledima i fragmentima. I na kraju, ne najmanji razlog za nedoumicu, biće piščev stil i faktura njegoverečenice...”

NAVODEĆI, na primer, da se umesto Gligorićeve rasprave o Matoševoj estetici u esejima, nailazi na „u nekoliko reči prepričani njegovi članci”, a umesto ocene Krležinog „poetskog i pripovedačkog opusa i kakvog-takvog zaključka” o njegovom estetskom značenju, dobija samo pasaž o njegovoj pripoveci „markantnog literarnog značaja”, u kojoj „donosi istinsku snagu i integralnu” (Gligorić, prema Timčenku), gde je, najzad, i „prikaz tragičnog” u srpskoj književnosti sačinjen od „hronološkog ređanja pisaca koji su stvarali početkom HH veka i čija je vokacija sveta bila pretežno pesimistička”, Timčenko iznosi niz preciznih zamerki na suštinsko nepostojanje kritičarskog metoda u ovoj knjizi Velibora Gligorića.

Za mnoge primere u ovim tekstovima, Timčenko s pravom pronalazi da je „ispuštena mogućnost da se jednoj svežoj i zahvalnoj temi priđe sintetički” (Putevi i bespuća), koja „otkriva neke bitne osobine svog stvaraoca: sposoban da ipak uoči zanimljivu i neobrađenu literarnu pojavu, autor neraspolaže kreativnim sposobnostima i adekvatnim metodom da je u skladu s njenim značajem obradi. Uz sve to, autor pokazuje potpuno odsustvo i želje i mogućnosti da uđe u estetsku analizu dela koje obrađuje”  dajući jedno ključno obrazloženje, ali i ocenu kritičarskih dometa Velibora Gligorića:

„Umetničko delo kao posebna estetska kategorija, kao tvorevina kreativnog ljudskog duha, kao estetski fenomen koji ima sopstvenu logiku nastajanja i životnog delovanja - za ovog autora kao da ne postoji.”

ANALIZE BEZ LIČNOG STAVA

U ANALIZI Gligorićevog stila (sa navođenjem rečenica koje su doista nonsens) daleko od izgrađenosti akademskog i metodološki potkovanog naučnog stila i izraza, Timčenko zaključuje: "Stil je oslobođen teže terminologije (...) zauzet je objektivistički i nezainteresovan, katedarski stav prema temama koje se obrađuju - pa knjiga "U vihoru", iz svih tih razloga, može da posluži kao prva  pomoćna lektira... Međutim, ako se želi suptilnija analiza i lični stav, dakle kreativniji zahvat u teme o kojima se raspravlja (...) ovde se to prosto neće naći."

 SUTRA: AKADEMIK BEZ ČULA ZA NOVE TENDENCIJE 

Preporučujemo

Feljton

0 7

NEZAUSTAVLjIV USPON NA NAJVIŠE POZICIJE: Đilas je pisao da su rečenice Velibora Gligorića bile slabo sklopljene i jedva pismene

26. 04. 2025. u 18:00

Feljton

0 6

AKADEMIKOV VELIKI POKOLj NAJZNAČAJNIH KNjIŽEVNIKA:Iako pravnik Velibor Gligorić je postao profesor Filozofskog fakulteta i predavao književnost

25. 04. 2025. u 18:00

Feljton

0 1

PRIČA O REALISTIMA ZAKASNILA POLA VEKA: Živomira Mladenovića uspeo je da razreši važna pitanja realističke poetike srpskih realista ...

28. 04. 2025. u 18:00

Feljton

0 0

FAVORIT PARTIJE ULAZI U AKADEMIJU NA MALA VRATA: Velibor Gligorić koji je posle 1948. "po kratkom postupku" postao stručnjak za realizam

27. 04. 2025. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije