ČOVEK KOJI JE DIRIGOVAO AKADEMSKOM ZAJEDNICOM: Kritička reč Velibora Gligorića se našla u sudaru sa tradicojom i priznatim veličinama...

VOĐEN finom logikom, Timčenko u novom radu (iz 1997), posvećenom delu Slobodana Jovanovića, i tumačenju saradnje Bogdana Popovića i S. Jovanovića, u kontekstu našeg praćenja i ocene kritičarskog rada Velibora Gligorića, dolazi, još jednom, do zaključka veoma sličnog i bliskog zaključku Petra Džadžića u njegovoj spomenutoj studiji.

OSPORAVANjE Velibor Gligorić bio je u sukobu sa autoritetima prošle epohe, Foto arhiv SANU

Upravo na ovom primeru, Timčenko demonstrira i „tumači na širem planu skrivene veze između određenih književnih i kulturnih pojava povezanih, kako kaže, jednom unutrašnjom logikom” (Bedov, 2018). Kako bi razjasnio o čemu se radi, Timčenko pominje napade tzv. socijalne grupe pisaca na Bogdana Popovića između dva rata, a posebno Velibora Gligorića „kome je, ima se utisak, napad na Bogdana Popovića, tačnije braću Popović, bila jedina preokupacija i u neku ruku životni cilj”. Dragana Bedov ovo tvrđenje Timčenka potkrepljuje upravo pozivanjem na studiju Petra Džadžića, koju smo analizirali.

Najzad, kao završni sud o Gligoriću „angažovanog kao autoritativnog, tipičnog predstavnika tadašnje kritike”, Nikolaj Timčenko će povodom Gligorićevog teksta u „Književnosti“ (1948) o smislu dodeljivanja Nobelove nagrade A. Židu kao „buržoaskom dekadentnom piscu” dosledno zaokružiti Gligorićev kritičarski portret: „Ovo nije namerno birano mesto da predstavi suštinu „kritičarske” intervencije V. Gligorića na račun odluke Nobelovog komiteta; ova beleška nije baš sasvim kratka, u njoj ima još bisera. Ali, najbolnije je čitati danas taj tekst kao dokaz o načinu na koji su naši kritičari ispunjavali svoj dug intelektualca i književnika.”

ZAOKRUŽUJIĆI saznanja o Veliboru Gligoriću kao kritičaru i vrhovnom književnom arbitru u jednom dugom periodu srpske književnosti druge polovine HH veka, možemo zaključiti sledeće: kroz tezu P. Džadžića o „identifikaciji s agresorom”, Velibor Gligorić, predratni pravnik i novinar, a posleratni (honorarni) profesor, a nakon studije „Srpski realisti“, bio je čovek koji je brzo preskočio sve akademske lestvice u univerzitetskoj karijeri (vanrednog, redovnog profesora), stigavši do akademika, a potom i predsednika SANU, čovek sa revolucionarnom biografijom. Vladao je akademskom zajednicom, ali i savremenom književnom scenom sve do sedamdesetih godina HH veka, ponekad presudno utičući i na formiranje „kanona” srpske književnosti, čiji se (negativni) recidivi osećaju do danas. Doživeo je da bude na mestima koja su nekada zauzimali Bogdan Popović i Jovan Skerlić, usmeravajući često svu svoju energiju i javni angažman i ne propuštajući priliku da u svemu dekonstruiše kritičke domete ova dva rodonačelnika moderne srpske književnosti HH veka. Uostalom, u često apologetskim tekstovima, to priznaju i njegovi saradnici, no, sa dobronamernim prizvukom u tim njegovim neakademskim „iskoracima” i njegovom kritičarskom „doprinosu” istoriji srpske književnosti:

„Sukob sa autoritetima prošle epohe morao je dobiti polemičan ton i ubojitu oštrinu. U ognju osporavanja, i misao i reč bili su usmereni onamo gde su ležale slabosti autoriteta prethodne epohe i njihovih epigona, tamo gde su oni omanuli ili postali zapreka daljem hodu napred. Jer oni su, pomerivši našu kulturu u svojoj epohi zaista napred, bili zastali i počeli zaostajati za svetom, za korakom njegove kulture, svesti, ideja. Gligorić, nepritisnut snagom tradicije, osetio je ton (...) rađala se u Gligoriću potreba za novom valorizacijom vrednosti, za takvim horizontima kulture koji bi znatno prevazilazili prethodne, već prevaziđene. Zato su kritička misao i kritička reč Velibora Gligorića morali da se nađu u neizbežnom i beskompromisnom sudaru sa tradicojom, sa promovisanim vrednostima i priznatim veličinama... Sudovi Gligorićevi bili su negativni, ocene oštre, a zadirale su u ranjiva mesta jednog viđenja kulturnih, posebno književnih vrednosti i preusko zaokrugljenih granica tog viđenja u zatvoren sistem... No temperamentom, okolnostima i stavovima u odnosu na književnost, on je tu, u Beogradu, ulazio u konfrontacije i sudare s autoritetima, dolazio i u lične sukobe i trpeo od njihovih posledica... Tako su predmet njegove negativne ocene PEN-klub, društvo „Cvijeta Zuzorić”, Narodno pozorište, Univerzitet, „Srpski književni glasnik“, SANU, ali i pojedinci: Slobodan Jovanović, Bogdan Popović, Pavle Popović i drugi...” (Vučenov)

TEK NAKON ovog saznanja može se uočiti koliki je bio autoritet Velibora Gligorića tokom rada na Univerzitetu i u SANU, u periodu 1947-1971. Ali i dugo nakon njega, ostao je onaj „gligorićevski recidiv”, korektiv u odnosu na rad braće Popović i Skerlića (koji se, začudo, u ovom tekstu izrikom ne spominje). Njegova uporno građena strategija - da na svakom mestu opovrgne, omalovaži, minimalizuje ili „obori” Skerlićev autoritet ili oponira vrednosnim sudovima braće Popović, na sreću, nije uspeo. Danas, više od sto godina kasnije, ovi utemeljivači novije srpske književnosti se proučavaju i citiraju više nego ikad, utemeljeni u sva savremena književno-naučna polazišta. Da li se iko više seća i spominje Gligorića ili neko njegovo delo? Suštinski, bez istraživačke dubine, sa izrazitim polemičkim temperamentom i novinarskim darom za (često ideološke i druge) pamflete, bez sposobnosti za uočavanje suštine (pojava, dela, pisaca), formiranjem paušalnih kritičarskih ocena koje je potom iskazivao kao prave sudske presude, njegov učinak se, nažalost, u mnogome zadržao i do danas u ocenama pojedinih pisaca - koje su često automatski prenošene, učinivši neprocenjivu štetu u konstituisanju srpskog književnog kanona.

Ponovo ćemo spomenuti pažljive i sjajne Branimira Ćosića i Nikolaja Timčenka, koji su prozreli „šupljinu” Gligorićevih tekstova i naučne validnosti njegovih knjiga, a koje su često nastajale od sabranih novinskih članaka i napisa („impresija”), u kojima čitamo, ustvari, mnogo beznačajnih stranica, nastalih tek sa potrebom da se popuni jedan nužni prostor i obim. Uz to, sa objavljenim knjigama kod tada najuglednijih izdavača, sve to je trebalo da bude kao privid stalnog rada i „bdenja” nad srpskom književnošću, uz brižljivo održavanu reputaciju slavnog pisca „Srpskih realista“. Suštinski, ako mu oduzmemo i to problematično autorstvo, doći ćemo do poraznog zaključka - da je to bio čovek bez dela (što mu nije smetalo da svojevremeno stekne najviši književno-kritičarski ugled i društvene pozicije).

POSLERATNA KARIJERA

U PORATNIM godinama Gligorić je postavljen 1945. godine za direktora Drame Narodnog pozorišta; 1946. godine preuzima, po pozivu, u svojstvu vanrednog profesora dužnost nastavnika na Katedri za jugoslovensku književnost; 1949. godine postavljen je za upravnika Jugoslovenskog dramskog pozorišta. Bavi se i uređivanjem časopisa: 1956. je u redakcionom kolegijumu „Književnosti“, a 1955. pokreće i sa Dušanom Kostićem, uređuje „Savremenik“. Sarađuje u svim našim listovima i časopisima, nastavljajući da neguje pozorišnu i književnu kritiku i sve više prelazeći na esejistiku...

 Kraj  

Preporučujemo

Feljton

0 0

KRITIČAR KOJI DOVODI ČITAOCE U NEDOUMICU: Gligorić je imao vremena da menja nijanse iz Mladenovićevog rukopisa da se plagijat ne prepozna

29. 04. 2025. u 18:00

Feljton

0 1

PRIČA O REALISTIMA ZAKASNILA POLA VEKA: Živomira Mladenovića uspeo je da razreši važna pitanja realističke poetike srpskih realista ...

28. 04. 2025. u 18:00

Feljton

0 0

FAVORIT PARTIJE ULAZI U AKADEMIJU NA MALA VRATA: Velibor Gligorić koji je posle 1948. "po kratkom postupku" postao stručnjak za realizam

27. 04. 2025. u 18:00

Feljton

0 0

AKADEMIK BEZ ČULA ZA NOVE TENDENCIJE: Timočenko je uočio da je metod Gligorićevog "kritičarskog rada" proistekao iz "Srpskih realista"

30. 04. 2025. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije